• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ابراهیم بن محمد زجاج

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف




ابراهیم بن محمد زجاج (۲۴۱ ـ ۳۱۰ق) فردی نحوی، ادیب، لغوی و مفسر بغدادی بود. او در ابتدا شیشه‌گر بود، اما بعدها به تحصیل نحو نزد مبرد و ثعلب پرداخت و به یکی از مشهورترین نحویان مذهب بصری تبدیل شد.
زجاج کتاب‌های متعددی در زمینه‌های مختلف از جمله معانی قرآن، اشتقاق، قوافی، عروض، خلق انسان و... تألیف کرد. او در دربار معتضد عباسی نیز به عنوان ندیم و معلم فرزند او فعالیت می‌کرد که سرانجام در سال ۳۱۰ هجری درگذشت.



ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن سری زجّاج بغدادی در سال ۲۴۱ هجری در بغداد متولد شد و ساکن محله‌ای معروف به «دویره» در بغداد بود.
او نخست به کار شیشه‌گری مشغول بود. سپس به تحصیل دانش نحو روی آورد و برای آموختن نحو نزد ابوالعباس مبرد رفت و درعین حال در کارهایش به او کمک می‌کرد و در برابر آموختن نحو، روزی یک درهم به او می‌داد.
او از قدیمی‌ترین اصحاب مبرد در قرائت بر اوست و اگر کسی می‌خواست چیزی بر مبرد قرائت کند، نخست خواسته خود را به وی عرضه می‌داشت. از دیگر استادان وی در نحو می‌توان به ثعلب اشاره کرد.
ابواسحاق ادیب، لغوی و مفسر بود و در علم عروض زبردست بود. او کتاب جامع المنطق محمد بن یحیی بن عباد را برای معتضد شرح کرد و مورد پسند و اکرام او قرار گرفت. سپس کار او بالا گرفت و به معتضد پیوست و از ندیمان و آموزگار فرزند او شد.


قاسم بن عبیداللّه بن سلیمان، عبدالرحمان بن اسحاق زجاجی و علی بن عبداللّه بن مغیرة از شاگردان دیگر او بودند. وی را اهل فضل، دیندار، راستگو و حافظ مذهب بصریان در نحو دانسته‌اند.


کتاب‌های معانی القرآن، الاشتقاق، القوافی، العروض، الفرق، خلق الانسان، فعلت وافعلت، ما ینصرف وما لاینصرف، ما فسره من جامع النطق، خلق الفرس، مختصر نحو، شرح ابیات سیبویه، النوادر، الامالی، الانواء، المقصور والممدود، الوقف والابتداء، الجمل، غایه الاحسان فی خلق الانسان، اعراب القرآن و مختصر اعراب القرآن ومعانیه والمثلث آثار او به شمار می‌رود.


وی در نوزدهم جمادی الآخر سال ۳۱۰ هجری در بغداد درگذشت. در تاریخ درگذشت وی اختلاف است.
[۲۰] ابن عظیمی، محمد، تاریخ حلب، ص۲۸۳.
(دیگر منابع:
[۳۴] طاش کبری زاده، احمد بن مصطفی، مفتاح السعادة، ج۱، ص۱۵۴.
[۴۲] تونکی، محمود حسن، معجم المصنفین، ج۴، ص۳۵۵.
)


۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۴۰.    
۲. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۱، ص۶۰.    
۳. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۶، ص۶۱۳.    
۴. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۸۴.    
۵. ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۲، ص۶۲.    
۶. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۶، ص۸۹.    
۷. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱، ص۳۳.    
۸. ابوالبرکات انباری، عبدالرحمن بن محمد، نزهه الالباء، ص۲۴۴.    
۹. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۸۴.    
۱۰. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة والنهایة، ج۱۱، ص۱۴۹.    
۱۱. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۶، ص۸۷.    
۱۲. ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغة، ج۱، ص۲۶.    
۱۳. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۸۵.    
۱۴. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیه العارفین، ج۱، ص۵.    
۱۵. لطفی ریاض‌زداه، عبداللطیف بن محمد، اسماء الکتب، ص۱۴۰.    
۱۶. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۸۸.    
۱۷. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۱، ص۴۰.    
۱۸. ابن ندیم، محمد بن اسحاق، الفهرست، ص۸۵.    
۱۹. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۶، ص۲۷۴.    
۲۰. ابن عظیمی، محمد، تاریخ حلب، ص۲۸۳.
۲۱. زبیدی، مرتضی، طبقات النحویین واللغویین، ص۱۱۲.    
۲۲. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۳، ص۴۰۷.    
۲۳. قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، ج۱، ص۱۹۴.    
۲۴. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، البلغة فی تاریخ ائمه اللغه، ص۵۹.    
۲۵. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۴، ص۳۶۰.    
۲۶. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۳، ص۲۲۳.    
۲۷. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۱۴۵.    
۲۸. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۱، ص۴۹.    
۲۹. نووی، یحیی بن شرف، تهذیب الاسماء واللغات، ج۲، ص۱۷۰.    
۳۰. ابن‌خیر، محمد، فهرست ابن خیر، ص۳۲۵.    
۳۱. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۴، ص۵۱.    
۳۲. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة، ج۳، ص۲۰۸.    
۳۳. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآه الجنان، ج۲، ص۱۹۶.    
۳۴. طاش کبری زاده، احمد بن مصطفی، مفتاح السعادة، ج۱، ص۱۵۴.
۳۵. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، المزهر، ج۲، ص۴۰۹.    
۳۶. سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، بغیه الوعاة، ج۱، ص۴۱۱.    
۳۷. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۲، ص۷۲.    
۳۸. ابن الوردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن وردی، ج۱، ص۲۴۹.    
۳۹. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۵، ص۳۵۰.    
۴۰. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۷۲۲.    
۴۱. موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۱، ص۱۵۸.    
۴۲. تونکی، محمود حسن، معجم المصنفین، ج۴، ص۳۵۵.
۴۳. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیه العارفین، ج۱، ص۵.    
۴۴. بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۳۵۹.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «ابراهیم زجاج»، ج۲، ص۴۴.






جعبه ابزار