ابداع‌البدیع
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَبْدَعُ الْبَدایِع، کتابی در
فن بدیع به
زبان فارسی است که توسط میرزا محمدحسین گرگانی، ملقب به شمس‌العلماء،
مدیر مدرسۀ علمیه نوشته شده است.
ابدع البدایع از کتابهای نسبتاً متأخر در این موضوع است.
به گفتۀ خود مؤلف، نگارش آن مصادف با ایام نهضت مشروطیت بوده است و
عنوان «سراج البلغاء» (۱۳۲۸ق) برای
تاریخ نگارش آن پیشنهاد شده که مؤلف نپذیرفته است.
نویسنده در مقدمه، ضمن برشمردن امتیازات و ویژگیهای کتاب، به این نکات می‌پردازد:
۱. ذکر صنایعی که در کتب قدما نیامده و
استنباط و
استدراک مولف از
آثار منظوم و منثور فارسی است؛
۲. آوردن شواهدی از
شعر فارسی برای صنایعی که قبلاً تنها از نظم و نثر عربی برای آن‌ها نمونه آورده می‌شد؛
۳. آوردن
آیات قرآنی و در نتیجه پرداختن به ویژگیهای لفظی
قرآن به
روش مفتاح و
تلخیص ؛
۴. درج صنایعی که در کتابهایی چون حدایق السحر از نظر دور مانده است و
نقد و بررسی امثله و شواهد، چنانکه مناسب مورد و
دور از
سستی لفظی و معنوی باشد؛
۵. مراعات
ترتیب الفبایی در ارائۀ
عناوین .
این کتاب از لحاظ جامعیت و اشتمال بر انواع گوناگون صنایع
بدیعی و نیز از لحاظ
تعدد و تنوع شواهد و امثلۀ فارسی و عربی دارای اهمیت است.
مؤلف در تصنیف این
کتاب از حدایق السحر رشید وطواط، مفتاح العلوم سکاکی و تلخیص المفتاح خطیب دمشقی، نفحات الازهار عبدالغنی نابلسی، انوار الربیع میرسید علیخان مدنی، قصیدۀ
بدیعیه صفی‌الدین حلی و چند قصیده
بدیعیه دیگر که در خاتمه کتاب ذکر کرده
بهره برده است.
ابدع البدایع در ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م در قطع رقعی و در ۴۲۵ صفحه در
تهران چاپ سنگی شده است.
(۱) میرزا محمدحسین گرگانی،
ابدع البدایع، تهران، ۱۳۲۸ق، جم.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابداع‌البدیع»، ج۲، ص۶۲۰.
