ابتهاج الانسان و الزمن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابتهاج الانسان و الزمن، نوشته
محمد بن محمد قطب الدین نهروالی مکی حنفی (زنده در
۱۰۰۵ق.) کتابی در موضوع تاریخ محلی
مکه و
مدینه است.
کتاب ابتهاج الانسان و الزمن که نام کاملش ابتهاج الانسان و الزمن فی الاحسان الواصل للحرمین من الیمن بمولانا الوزیر الباشا حسن است، به بیان فضیلت‌های
حرمین شریفین و شرح خدمات وزیر
حسن پاشا به این دو شهر پرداخته و اطلاعاتی تاریخی از وضع مکه و مدینه در این دوره ارائه کرده است.
محمد بن
محمد قطب الدین نهروالی مکی حنفی، فرزند
محمد قطب‌الدین نهروالی (م،
۹۹۰ق.) از مورخان مشهور مکه و مؤلف
الاعلام باعلام بیت الله الحرام در تاریخ محلی مکه است. برخی منابع به نویسنده و پدرش
محمد بن
قطب‌الدین نسبت قادری و خرقانی نیز داده‌اند که گویا به گرایش‌های
صوفیانه آنان اشاره دارد.
شرح حال نگاران از
محمد بن
قطب الدین اندک نوشته‌اند و برخی معتقدند که
قطب‌الدین نهروالی فرزند پسر نداشته است
؛ ولی
قطب الدین، خود، در سفرنامه‌اش تصریح کرده که در سفر به مدینه، پسرانش از جمله
محمد با او بوده‌اند.
تاریخ تولد و مرگ
محمد بن
قطب الدین دانسته نیست. تنها از تاریخ پایان تالیف کتاب (
۱۰۰۵ق.) می‌توان دوره حیات او را حدس زد.
خیرالدین زرکلی این کتاب را نوشته
قطب الدین دانسته نه فرزندش.
قطب الدین متولد نهروال
هند بوده و برای فراگرفتن
علوم دینی به
حجاز و
مصر سفر کرد و در مکه ساکن شد.
کتاب ابتهاج الانسان دو بخش، هفت فصل و یک مقدمه دارد. نهروالی در بخش نخست با چهار فصل بیشتر به بیان فضیلت‌های مکه و مدینه،
مسجدالحرام و
کعبه و سنجش میان مکه و مدینه پرداخته و در بخش دوم در سه فصل شرح حال و اعمال وزیر پاشا حسن و ماجرای رفتن او به
یمن و بازگشتش به مکه در سال
۹۹۸ق. و خیرات و پیشکش‌های او به مسجدالحرام را آورده است. حسن پاشا از وزیران
سلطان مراد بنی‌سلیم عثمانی، دهم محرم
۹۸۹ق. به حکومت یمن منصوب شد.
او را حاکمی دادگر و بردبار وصف کرده‌اند.
او به سال
۱۰۱۳ق. از حکومت عزل شد و سه سال بعد در
قسطنطنیه درگذشت.
از این کتاب چند نسخه خطی در دست است: نسخه دار الکتب المصریه با شماره ۷۹، نسخه المکتبة العباسیه با شماره ۱۶۰ ب و نسخه کتابخانه لیدن با شماره ۹۳۷.
(۱) الاعلام: الزرکلی (م،۱۳۹۶ق.) ، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م.
(۲) اعلام العلماء الاعلام: عبدالکریم بن محب‌الدین
القطبی (م. ۱۰۱۴ق)، به کوشش
احمد محمد و عبدالعزیز، ریاض، دار الرفاعی، ۱۴۰۷ق.
(۳) التاریخ و المورخون بمکه:
محمد الحبیب الهلیه، الفرقان، ۱۹۴۴م.
(۴) خلاصة الاثر فی اعیان القرن الحادی عشر: المحبی، بیروت، دار صادر.
(۵) سمط النجوم العوالی: عبدالملک بن حسین العصامی (م. ۱۱۱۱ق)، به کوشش عادل
احمد و معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
(۶) معجم المطبوعات العربیه: یوسف الیان سرکیس (م. ۱۳۵۱ق)، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۱۰ق.
(۷) معجم المؤلفین: عمر کحّاله، بیروت، دار احیاء التراث العربی ـ مکتبة المثنی.
(۸) نشر الریاحین: عاتق بن غیث البلادی، دار مکه، ۱۴۱۵ق.
(۹) هدیة العارفین: اسماعیل باشا (م. ۱۳۳۹ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
دانشنامه حج و حرمین شرفین، برگرفته از مقاله «ابتهاج الانسان و الزمن»، تاریخ بازیابی ۹۹/۱۱/۲۸.
