اباظه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اباظه،
عزیز بن محمد بن عثمان (
۱۳۱۶-
۱۳۹۳ق/ ۱۸۹۸-۱۹۷۳م)، نمایشنامهنویس، شاعر، ادیب، و حقوقدان مصری بود. آثار مشهور منتشر شده از او عبارتند ار: انات حائرة، قَیْس و لُبنی،
العباسة و من اشراقات السیرة الزکیة که این منظومه را بهعنوان متن منظوم یک فیلم سینمایی نوشت و شامل
سیره پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) است، این اثر آخرین نوشته او بود.
اَباظه، عزیز بن محمد بن عثمان (۱۳۱۶-۱۳۹۳ق/ ۱۸۹۸-۱۹۷۳م)، نمایشنامهنویس، شاعر، ادیب، و حقوقدان مصری. وی در «الرّبع مایة» واقع در الشرقیة زاده شد و در ۱۹۲۳م (
۱۳۴۱ق) تحصیلات خود را در رشتۀ
حقوق به پایان رسانید و چندی به
وکالت پرداخت. آنگاه دادستان و سپس
قاضی شد. در ۱۹۲۹م (
۱۳۴۸ق) به عضویت مجلس نمایندگان
مصر درآمد، در دستگاه اجرایی نیز مناصبی به عهده گرفت، در ۱۹۴۱م (
۱۳۶۰ق) فرماندار نظامی منطقۀ کانال سوئز، سپس فرماندار پُرت سعید و در ۱۹۴۷م (
۱۳۶۶ق) فرماندار اَسْیوط شد. پس از چندی به عضویت مجلس سنا درآمد و در ۱۹۵۹ م (۱۳۷۹ ق) به عضویت فرهنگستان زبان عربی
قاهره و فرهنگستان علمی
عراق تعیین شد. سرانجام در
قاهره درگذشت.
اباظه با نمایشنامۀ منظوم قیس و لُبنی در میان شعرای طراز اول
عرب جای گرفت.
این نمایشنامه که ظاهراً به تشویق
احمد شوقی نوشته شد، سرشار از احساسات لطیف و عاشقانه است.
تمام نمایشنامههای اباظه از قیس و لبنی گرفته تا قیصر که آخرین آنهاست، گویای مهارت او در نمایشنامهنویسی است.
اباظه پس از قیس و لبنی منظومۀ «
دِیک الجن» را سرود که بعدها مفقود گردید و تنها چند بیتی از آن را عفاف اباظه آورده است.
وی با این آثار توانست پس از احمد شوقی که پیشگام نمایشنامهنویسی در جهان عرب بود، از صدرنشینان این فن شود، اما هرگز نتوانست از نفوذ و تأثیر سلف خود رهایی یابد. عفاف اباظه گوید: «پدرم اشعار شوقی را میخواند و از ما میخواست که آنها را تکرار و حفظ کنیم».
در ۱۹۴۲ م همسر اباظه درگذشت و در سوگ هموست که دیوان أنات حائرة را تدوین و منتشر ساخت.
اباظه در نمایشنامههایی چون شجرة الدّر از فرهنگ بومی مصر و در نمایشنامههایی مانند قَیْس و لُبْنی،
العباسة، از فرهنگ کهن عربی الهام گرفته است.
ده نمایشنامهای که او نوشته، همه بارها به چاپ رسیده است. تا ۱۹۷۴م تنها ۶ نمایشنامه از وی به روی صحنه آمد،
که از این میان نمایشنامۀ الناصر به کارگردانی زکی طُلیمات در ۱۹۴۸م اجرا شد و نمایشنامههای شجرة الدّر نوشته شده در ۱۹۵۰م، غروب الاندلس نوشته شده در ۱۹۵۲م و شهریار نوشته شده در ۱۹۵۵م را فتوح نشاطی کارگردانی کرد.
در ۱۹۶۳م اباظه به خاطر نمایشنامههایش جایزۀ دولتی را به دست آورد و در یک سخنرانی که به همین مناسبت، در برابر برخی از نویسندگان ایراد کرد، به دفاع از زبان
قرآن پرداخت.
اباظَه در
شعر غنایی نیز چیرهدست بود و در جشنوارههای شعر که در خاور و باختر عربی برپا میشد، و نیز در محافل و گردهماییهای فرهنگستان
زبان عربی قاهره دهها
قصیده انشاد کرد،
اما گویی اباظه بیشتر به نمایشنامههای خویش دلبستگی داشت و به اشعاری که در مناسبات رسمی و غیررسمی سروده بود، کماعتنا بود با این همه دوستش
انور احمد با موافقت شاعر، به گردآوری اشعار او پرداخت، و به گفته وی در مقدمه جلد اول، مجموعه این آثار به ۵ مجلد بالغ میشود.
جلد اول این آثار فقط شامل ۳۴ قصیده رمانتیک و تَغزّلی است.
برخی از آثار منتشر شدۀ او از این قرار است: انات حائرة،
قاهره، ۱۹۴۳ م، که طه حسین مقدمهای بر آن نوشته است؛ قَیْس و لُبنی،
قاهره، دارالمعارف؛
العباسة،
قاهره، دارالمعارف، که اجرای این نمایشنامه در اپرای
قاهره عنوان پاشایی را برای اباظه به ارمغان آورد.
شجرة الدّر،
قاهره، ۱۹۵۱ م؛
اوراق الخریف،
قاهره، ۱۹۶۸ م؛ شهریار،
قاهره، ۱۹۶۰ م؛ غروب الاندلس،
قاهره، ۱۹۶۰ م؛ عبدالرحمن الناصر،
قاهره، ۱۹۴۹ م؛
قافلة النور،
قاهره، ۱۹۶۹ م؛
زهرة،
قاهره، ۱۹۶۸ م؛ قیصر،
قاهره، ۱۹۶۰ م؛ من اشراقات السیرة الزکیة،
قاهره، ۱۹۷۲ م، اباظه این منظومه را که شامل سیرۀ پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) است به پیشنهاد
عبدالحمید جودة السحّار، رماننویس مصری (د ۱۳۹۳ ق/ ۱۹۷۴ م) و بهعنوان متن منظوم یک فیلم سینمایی نوشت.
این اثر آخرین نوشتۀ اوست که اندکی پیش از مرگ از نوشتن آن فراغت یافت.
(۱) اباظه، عزیز، تسابیح قلب، به کوشش انور احمد، بیروت، ۱۹۷۴ م.
(۲) اباظه، عفاف عزیز، ابی عزیز اباظة،
قاهره، ۱۹۷۴ م، دلیل الکتاب المصری،
قاهره، ۱۹۷۳ م.
(۳) احمد، انور، مقدمۀ تسامیح قلب (نک : اباظه، عزیز، در مآخذ همین مقاله).
(۴) زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۴.
(۵) ضیف، شوقی، الادب العربی المعاصر فی مصر،
قاهره، دارالمعارف.
(۶) عقاد،
عباس محمود، «الاستاذ عزیز اباظة»، مجلة اللغة العربیة، شم ۱۴،
قاهره، ۱۹۶۲ م.
•
مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «اباظه»، شماره۱.