إِدّارَک (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ادَّارَک: (بَلِ ادَّارَکَ عِلْمُهُمْ)«ادَّارَک» در اصل
«تدارک» بوده که به معنای پشت سر هم قرار گرفتن است؛
بنابراین مفهوم جمله
«ادَّارَکَ عِلْمُهُمْ فِی الآخِرَةِ» این است که: «آنها تمام معلومات خود را در مورد
آخرت به کار گرفتند، اما به جایی نرسیدند».
(بَلِ ادَّارَكَ عِلْمُهُمْ فِي الْآخِرَةِ بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ مِّنْهَا بَلْ هُم مِّنْهَا عَمِونَ) (آنها
[مشرکان] اطلاع صحيحى درباره
آخرت ندارند؛ بلكه در اصل آن
شک دارند؛ بلكه نسبت به آن نابينا و
كور دل هستند).
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: کلمه ادّارک در اصل تدارک بوده، و تدارک به معنای این است که اجزای چیزی یکی پس از دیگری (مانند حلقه زنجیر) بیاید تا تمام شود و چیزی از آن باقی نماند و در اینجا معنای تدارک علمشان در آخرت این است که ایشان علم خود را تا آخرین جزءش در باره غیر آخرت مصرف کردند، تا به کلی تمام شد، و دیگر چیزی از آن نماند، تا با آن امر آخرت را دریابند و در آیه مورد بحث رو به
پیغمبر خود می‌کند و به یادش می‌آورد که مشرکین قابل خطاب نیستند و از این مرحله‌ها بدورند، چون هیچ خبری از امور آخرت ندارند، تا چه رسد به وقت و ساعت آن، و این بدان جهت است که ایشان آنچه استعداد برای
درک و
علم داشتند، همه را در مادیات و زندگی
دنیا مصرف کردند، در نتیجه نسبت به امور آخرت در
جهل مطلقند، بلکه اصلا در باره آخرت تردید می‌کنند، چون از طرز احتجاجاتشان بر نبود
قیامت که جز استبعاد، اساسی ندارد، همین معنا برمی‌آید، بلکه از این بالاتر، آنان نسبت به امور آخرت کورند، یعنی خدا
دل‌هایشان را از تصدیق بدان و
اعتقاد به وجود آن
کور کرده است.
پس از این بیان معلوم شد که چرا کلمه «بَل» که برای اعراض است در یک آیه تکرار شده؟ و روشن گردید که مراتب محرومیت مشرکین از علم به آخرت مختلف است و آیه شریفه آن مراتب را می‌فهماند و می‌فرماید که مشرکین در اعلا مرتبه آن محرومیتند، پس معنای جمله
(بَلِ ادَّارَکَ عِلْمُهُمْ فِی الْآخِرَةِ) این است که علمی بدان ندارند، به گوششان نخورده و معنای جمله
(بَلْ هُمْ فِی شَکٍّ مِنْها) این است که اگر هم خبر قیامت به گوششان خورده و به دلهاشان وارد شده، لیکن
یقین بدان نیافته‌اند و درباره آن در شکند و تصدیقش نکرده‌اند و معنای اینکه فرمود:
(بَلْ هُمْ مِنْها عَمُونَ) این است که اگر از اعتقاد به قیامت بی‌بهره شدند، به
اختیار خود نشده‌اند و اصولا مربوط به آنان نیست، بلکه خدای سبحان قلوبشان را از درک آن
کور کرده، و در نتیجه دیگر نخواهند توانست آن را درک کنند.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «إدَّارَک»، ص۳۳.
