أَنزَلناهُ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
أَنزَلناهُ:(إِنّا أَنزَلْناهُ في لَيْلَةِ الْقَدْرِ) «أَنزَلناهُ» مصدرش «انزال» به معنى «نازل كردن» است.
به موردی از کاربرد «أَنزَلناهُ» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(إِنّا أَنزَلْناهُ في لَيْلَةِ الْقَدْرِ) «به
یقین ما آن
قرآن را در
شب قدر نازل كرديم.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرمایند:
(إِنّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةِ الْقَدْرِ) ضمیر در «انزلناه» به
قرآن برمى‌گردد،
و ظاهرش اين است كه: مى‌خواهد بفرمايد همه
قرآن را در شب
قدر نازل كرده، نه بعضى از آيات آن را، مؤيدش هم اين است كه تعبير به انزال كرده، كه ظاهر در اعتبار يک‌پارچگى است، نه تنزيل كه ظاهر در نازل كردن تدريجى است.
مکارم شیرازی در
تفسیر نمونه می‌فرمایند:
آيه مورد بحث درباره نازل شدن
قرآن است كه در بعضى از آيات تعبير به «انزال»
و در بعضى تعبير به «تنزيل» شده است
و از پاره‌اى از متون
لغت استفاده مى‌شود كه «تنزيل» معمولا در جايى گفته مى‌شود كه چيزى تدريجا نازل شود، ولى «انزال» مفهوم وسيع‌ترى دارد كه هم
نزول تدریجی را شامل مى‌شود
و هم
نزول دفعی را.
چگونه
قرآن به‌طور كامل در
شب قدر نازل شده است؟ (نزول دفعى
و نزول تدريجى)
مى‌دانيم
قرآن در طى ۲۳ سال دوران
نبوت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) نازل شده است
و از اين گذشته محتواى
قرآن محتوايى است كه ارتباط
و پيوند با حوادث مختلف زندگى پيامبر (ص)
و مسلمانان در طول اين ۲۳ سال دارد كه اگر از آن بريده شود نامفهوم خواهد بود، با اين حال بعضى نزول
قرآن را به معنى آغاز نزول
قرآن تفسیر كرده‌اند، بنابراين مانعى ندارد كه آغاز آن در شب
قدر باشد
و دنبال آن در طول ۲۳ سال، ولى اين تفسير با ظاهر آياتى كه در اين زمينه آمده سازگار نيست.
از يكسو در آيۀ ۳
سوره دخان مى‌خوانيم:
(إِنّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ.) «ما
قرآن را در شب پربركت نازل كرديم»، از سوى ديگر در آيۀ ۱۸۵
سوره بقره آمده است: شَهْرُ رَمَضٰانَ اَلَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ
اَلْقُرْآنُ.
«
ماه رمضان ماهى است كه
قرآن در آن نازل شده است.»
و از سوى سوم در
سوره قدر مى‌خوانيم:
(إِنّا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةِ اَلْقَدْرِ.) «ما آن را در شب
قدر نازل كرديم.»
از مجموع اين آيات بخوبى استفاده مى‌شود كه آن شب مباركى كه در آيۀ مورد بحث به آن اشاره شده شب
قدر در ماه مبارک رمضان است
و مى‌توان نتيجه گرفت كه
قرآن داراى دو نوع نزول بوده است:
«نزول دفعى
و جمعى» كه يک‌جا از سوى
خداوند بر قلب پاک پيامبر (ص) در ماه رمضان
و شب
قدر نازل شده
و ديگر «نزول تدريجى» كه برحسب شرايط
و حوادث
و نيازها در طى ۲۳ سال نازل شده است.
شاهد اين سخن - همان‌طور كه پيش از اين اشاره كرديم - اين‌كه در بعضى از آيات
قرآن تعبير به «انزال»
و در بعضى تعبير به «نزول» شده كه «تنزيل» جنبۀ تدريج دارد، امّا «انزال» مى‌تواند اشاره به دو نزول «دفعى
و تدريجى» باشد.
جالب اين‌كه در تمام آيات فوق كه سخن از نزول
قرآن در شب
قدر و ماه مبارک رمضان است تعبير به «انزال» شده كه با «نزول دفعى» هماهنگ است، در حالى كه در موارد ديگرى كه سخن از «نزول تدريجى» در ميان است تنها تعبير به «تنزيل» شده است، امّا اين نزول دفعى بر قلب پيامبر (ص) چگونه بوده؟ آيا به شكل همين
قرآن فعلى با آيات
و سوره‌هاى مختلف؟ يا مفاهيم
و حقايق آنها به صورت فشرده
و جمعى؟، دقيقا روشن نيست، همين
قدر از قراين فوق مى‌فهميم كه يكبار اين
قرآن در يك شب بر قلب پيامبر (ص) نازل شده است
و يكبار تدريجى در ۲۳ سال.
شاهد ديگر براى اين سخن اين‌كه تعبير به
قرآن در آيۀ فوق ظهور در مجموع
قرآن دارد، درست است كه واژۀ «
قرآن» به كل
و جزء آن هردو اطلاق مى‌شود، ولى نمى‌توان انكار كرد كه ظاهر اين كلمه به هنگامى كه قرينۀ ديگرى همراه آن نباشد مجموع
قرآن است.
و اين‌كه بعضى آيۀ مورد بحث را به آغاز نزول
قرآن تفسير كرده‌اند
و گفته‌اند نخستين آيات
قرآن در ماه رمضان
و شب
قدر نازل شده، خلاف ظاهر آيات است،
و از آن ضعيف‌تر قول كسانى است كه مى‌گويند: چون
سوره حمد كه عصاره
و خلاصه‌اى از مجموع
قرآن است در شب
قدر نازل شده، تعبير به:
(إِنّٰا أَنْزَلْناهُ في لَيْلَةِ اَلْقَدْرِ)، گرديده است!
تمام اين احتمالات، مخالف ظاهر آيات است، چرا كه ظاهر آن اين است كه تمام
قرآن در شب
قدر نازل شده، تنها چيزى كه در اين‌جا باقى مى‌ماند اين است كه در روايات متعددى كه در
تفسیر علی بن ابراهیم از
امام باقر و امام صادق و امام ابو الحسن (
موسی بن جعفر) عليهم السلام نقل شده مى‌خوانيم كه در تفسير: إِنّا أَنْزَلْناهُ في
لَيْلَةٍ مُبٰارَكَةٍ، فرمودند:
«
هِيَ لَيْلَةُ الْقَدْرِ، أَنْزَلَ اللَّهُ الْقُرْآنَ فيها إِلَى الْبَيْتِ الْمَعْمورِ جُمْلَةً واحِدَةً، ثُمَّ نَزَّلَ مِنَ الْبَيْتِ الْمَعْمورِ عَلَى النَّبِيِّ (صَلَّى‌اللَّهُ‌عَلَيْهِ‌وَ‌آلِهِ) في طولِ عِشْرينَ سَنَةً.» «منظور از اين شب مبارک، شب
قدر است كه خداوند همۀ
قرآن را يكجا در آن شب به «
بیت المعمور» نازل كرد، سپس در طول بيست سال از بيت المعمور بر رسول اللّه تدريجا نازل فرمود (توجه داشته باشيد كه در اين‌جا، در مورد نزول دفعى تعبير به «انزال»
و در مورد نزول تدريجى تعبير به «نزّل» شده است.
ولى درهرحال نزول
قرآن در شب
قدر به‌طور كامل به بيت المعمور هرگز منافات با آگاهى پيامبر (ص) از آن ندارد، چرا كه او را به
لوح محفوظ كه مكنون علم خداست راه نيست، اما به عوالم ديگر آگاهى دارد،
و به تعبير ديگر آن‌چه از آيات گذشته استفاده كرديم كه
قرآن دو بار بر پيامبر (ص) نازل شده يكبار «نزول دفعى» در شب
قدر،
و بار ديگر «نزول تدريجى» در طول ۲۳ سال منافاتى با حديث فوق كه مى‌گويد در شب
قدر بر بيت المعمور نازل شد ندارد، چرا كه قلب پيامبر (ص) از بيت المعمور آگاه است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «انزلناه»، ج۴، ص ۴۲۱.
