أَخِلّاء (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَخِلَّاء: (الْاَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ)«اخلّاء» جمع
«خلیل» از مادّه
«خَلّة» به معنای
مودت و
دوستی است و ریشه اصلی آن
«خلل» (بر وزن شرف) به معنای فاصله میان دو جسم است؛
و
از آنجا که
محبت و دوستی در لابلای
قلب انسان نفوذ می‌کند، این واژه در آن به کار رفته است.
(الْأَخِلَّاء يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ) (
دوستان در آن روز
دشمن يكديگرند، مگر
پرهیزگاران).
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه اخلاء جمع خليل است كه به معناى دوست است. و اگر دوست را خليل گفته‌اند، بدان جهت است كه آدمى خلت يعنى
حاجت خود را به او مى‌گويد، و او حاجت وى را برمى‌آورد و ظاهرا مراد
از اخلاء مطلق كسانى است كه با يكديگر
محبت مى‌كنند، چه
متقین و اهل
آخرت كه دوستيشان با يكديگر به خاطر
خدا است، نه بخاطر منافع مادى، و چه
اهل دنیا كه دوستى‌هايشان به منظور منافع مادى است. اين را بدان جهت گفتيم كه متوجه شوى
استثناء «الا
المتقين»
استثناء متصل است، نه
منقطع چون
متقين در گروه اخلاء داخل هستند، و كلمه «الا» آنها را استثناء مى‌كند.
اما اينكه چرا همه دوستان، به استثناء
متقين دشمن يكديگرند، براى اين است كه لازمه دوستى طرفينى اين است كه يك طرف، طرف ديگر را در مهماتش كمك كند، و اين كمك وقتى در غير
رضاى خدا باشد، در حقيقت كمك به بدبختى و
شقاوت و عذاب دائمى آن طرف است، هم چنان كه در جاى ديگر در حكايت گفتار ستمگران در
قیامت فرموده:
(يا وَيْلَتى لَيْتَنِي لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَلِيلًا • لَقَدْ أَضَلَّنِي عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَنِي) به خلاف دوستى‌هاى
متقين كه همه مايه پيشرفت آنان در
راه خدا است، و در روز قيامت همه به
سود ايشان خواهد بود و در خبرى
از رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم) هم آمده كه: چون قيامت به پا شود، پيوند
ارحام قطع، و همه
نسب‌ها گسيخته مى‌گردد، و برادرى‌ها همه باطل مى‌شود، مگر
برادری در راه
خدا، و اين فرموده خداست كه مى‌فرمايد:
(الْأَخِلَّاءُ يَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِينَ) و اين
روایت را
الدر المنثور در تفسير اين آيه
از سعد بن معاذ نقل كرده است.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «أَخِلَّاء»، ص۳۲.
