أنساب الخیل فی الجاهلیة و الإسلام و أخبارها (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب انساب الخیل فی الجاهلیة و الاسلام و اخبارها نوشته
ابو المنذر هشام بن محمد بن السائب الکلبی (وفات - ۲۰۴ ق) در مورد
اسب و نقش آن در زندگی
اعراب، قبل و بعد از
اسلام و
نسب شناسی اسبان و اشعاری که
شاعران در مدح آنها سروده‌اند اشاره می‌کند؛ این کتاب به
زبان عربی تالیف گردیده است.
ابو المنذر هشام بن محمد بن السائب الکلبی در
سال ۱۴۶ ق در
شهرکوفه زاده شد و در ۲۰۴ ق و به روایت دیگر در ۲۰۶ ق در آن جا در گذشت. دلبستگی به عصر کهن عرب را از
پدرش به
ارث برد و بخشی از معارف خود را نیز مدیون وی بود. او نیز همچون معاصرانش ابو
عبیده،
علان شعوبی و
هیثم بن عدی به کار در موضوعهای مختلف مربوط به
عصر کهن پرداخت. در انساب به کتابی استناد می‌کرد که پدرش یا تالیف کرده بود، یا صرفا روایت نموده بود. در
تاریخ ایران از کتاب‌هایی سود می‌جست که از
فارسی ترجمه شده بود. این کار در عصر وی معمول بود.
طبری قطعه‌های بسیاری از کتاب‌هایی از این نوع آورده که ظاهرا از آثار هشام برگرفته است. درباره
امویان از چندین تک نگاری، از جمله نوشته‌های
عوانة بن حکم، بهره می‌برد. معروف است که وی برای آگاهی از
تاریخ لخمیان از
سنگ نبشته‌هایکلیساهای حیره بهره جسته است.
یاقوت در
معجم الادباء او را اینگونه توصیف می‌کند: «کان عالما بالنسب و اخبار العرب و ایامها و وقائعها و مثالبها». وی دارای بیش از ۱۵۰ کتاب است از جمله:
النسب الکبیر یا
الجمهرة،
المقتضب من کتاب جمهرة النسب، کتاب نسب الخیل فی الجاهلیة و الاسلام،
کتاب الاصنام، کتاب
مثالب العرب،
فتوح الشام، کتاب
الدقائق، کتاب
انساب البلدان، کتاب
افتراق العرب، کتاب
الجمل و غیره.
اینکه یکی از نویسندگان
عربقرن دوم هجری کتابی درباره تاریخ اسب‌ها بنگارد چیز عجیبی نیست چرا که اسب تکیه گاه عرب و ستون اصلی آنان در هنگامه نبرد بود، از این رو پیوسته آنرا گرامی می‌داشتند و در حفظ و
صیانت آن تا آنجا پیش می‌رفتند که بر
فرزندان خویش در
صیانت و
تغذیه مقدمش می‌داشتند. ابو عبیده از جمله کسانی است که درباره اسب نوشته‌ای دارد وی می‌گوید، عرب در زمان
جاهلیت هیچ چیز از اموال خود را چنانکه اسب را
صیانت و اکرام می‌کرد مورد
صیانت و تکریم قرار نمی‌داد چرا که
عزت و جمال و قوت و
قدرت خویش در غلبه بر
دشمن را مرهون دارا بودن اسبانی اصیل می‌دانستند. تا جائیکه مردی از عرب شبی را گرسنه می‌خوابید تا اسبش سیر بخوابد و آنرا بر خود و اهل و عیالش مقدم می‌داشت. به او
شیر خالص و
آب گوارا می‌نوشاند و نسبت به کسانی که اسب را گرامی نمی‌داشتند مذمت می‌کردند. ابن کلبی در این کتاب نسبت به نگهداری و تکریم اسب در جاهلیت و
اسلام متذکر شده و
آیاتی از
قرآن کریم را یاد آور می‌شود که در آنها
خداوند به
پیامبر گرامی اش نسبت به در خدمت گرفتن اسب و تیمار کردن آن دستور فرموده است: «و اعدوا لهم ما استطعتم من قوة و من رباط الخیل ترهبون به عدو الله و عدوکم»
از این رو پیامبر در پی اجرای فرمان الهی برآمد و اسب را مورد نوازش قرار داده و بر آن تحریص فرمود و به
مسلمانان پاداش و غنیمتی را که در آن نهفته است یاد آور شد. در پی فرمایشات رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم مسلمانان به نگهداری و تیمار اسب همت گماشتند و از این طریق
ثواب و
برکت در روزی را از خداوند خواستار شدند. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم اسبان را به مسابقه گذاشت و برای اسب برنده جایزه معین فرمود و اصحابش را بر این امر تشویق نمود. ابن کلبی مطالبی در باب
انبیاء الهی چون
داود و
سلیمان و اسماعیل و... و توجه ایشان نسبت به اسب بیان می‌کند. مثلا می‌گوید اولین کسی که بر اسب سوار شد
حضرت اسماعیل بود.
و همچنین می‌نویسد جناب داود اسب را بسیار دوست می‌داشت.
در قسمتی دیگر از کتاب به نام‌های مختلف اسبان چون: زاد الراکب،
الهجیس، الدیناری اشاره می‌کند و در ادامه نام اسبهای پنج گانه رسول خدا را تحت عناوین
لزاز،
لحاف،
المرتجز،
سکب و
یعسوب یاد آور می‌شود.
در سرتاسر کتاب مؤلف به نسب شناسی اسبان می‌پردازد و به اشعاری که شاعران در مدح آنها سروده‌اند اشاره می‌کند. وی نام ۱۵۷ اسب را که در
جاهلیت و اسلام از شهرت برخوردار بوده‌اند- غیر از اسبهای پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ذکر می‌کند.
۱.
نسخه خطی گوتا ۲۰۷۸، سامراء، مکتبة الامام المهدی.
۲.
نسخه چاپی به کوشش لوی دلاویداد: کتب الخیل، لیدن ۱۹۲۸ م. و به کوشش زکی پاشا،
قاهره، ۱۹۴۶ م طبع گردیده است. نسخه موجود در برنامه با تحقیق احمد زکی متوفای سال ۱۹۳۴ م از سوی انتشارات دارالکتب و الوثائق القومیة، قاهره در سال ۲۰۰۳ م در قطع رحلی به چاپ رسیده است.
۱. تاریخ نگارشهای عربی، فؤاد سزگین، جاول ص۳۸۷ و ۳۸۹.
۲. متن کتاب و مقدمه محقق.
نرم افزار کتابخانه تراث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
