أسس القضاء و الشهادة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«اسس القضاء و الشهادة» بخش اول مباحث آیین دادرسی در
اسلام از سلسله دروس خارج آیت‌الله تبریزی می‌باشد، که بر پایه متن
شرائع الاسلام که از متون جامع و دست اول و کلاسیک
فقه استدلالی شیعه است سامان یافته است.
هدف مؤلف استخراج احکام اجتماعی و عمومی دادرسی اسلامی نظام کیفری اسلامی است که به
دلیل جامعیت و اتقان و طبقه بندی مناسب کتاب شرائع الاسلام بر اساس آن کتاب طرح شده است.
ابتدا، قطعاتی از متن شرائع در بالای صفحه آمده و در ذیل آن به کنکاش در تعاریف، طرح فروعات جدید، تشریح مبانی، مسائل، مستندات و
احکام هر موضوع اقدام شده است.
چنانچه از عنوان کتاب پیداست به دو موضوع کلی مرتبط است. بخش اول درباره
احکام قضاوت و شرایط و
صفات قاضی و احکام مرتبط با مدعی و متهم و بخش دوم درباره شرایط شاهد و
احکام شهادت می‌باشد. نخست فرق میان
قضاوت،
حکومت و
فتوا مشخص شده سپس از صفات قاضی،
عدالت، ذکوریت و
اجتهاد بحث گردیده است. آن گاه از برخی مباحث اخلاقی قضاوت مانند دوری از قضاوت در حکومت جور و برخی مباحث اقتصادی مانند ارتزاق قاضی از
بیت المال مکروهات و مستحباتی که در امر قضاوت وجود دارد، مطرح گردیده است.
مؤلف، معتقد است در مبحث
تعدیل به
حسن ظاهر می‌توان اکتفا کرد و کنکاش در باطن افراد ضرورتی ندارد. یک فرع دیگر این است که
مستحب است شهود از یک دیگر متفرق شوند و قاضی باید میان هر دو خصم، تساوی قایل باشد. در این مبحث از جواب مدعی علیه و
اقرار و
انکار متهم به تفصیل بحث شده و مفهوم سکوت و یمین و تاثیر هر کدام از نظر قضایی ارزیابی شده است. از مباحث قابل توجه کتاب تبیین مبانی، مستندات و
ادله فقهی، قسمت، کیفیت قسمت، انواع مقسوم و احکام تقسیم اموال و املاک است که در کتب استدلالی و تفریعی شیعه در پایان مبحث شرکت مطرح شده است اما در
اثر حاضر به تبع متن
شرائع الاسلام در پایان بخش قضاوت و قبل از مبحث مدعی و متهم و شرایط سماع دعوا آمده است. در این مبحث از قسمت و احکام و مسائل آن بحث شده و جزئیات و مباحث مورد ابتلا از نظر استدلالی مورد مداقه قرار گرفته است. قسمت، به عقدی تعریف شده که مفاد آن تعیین سهم‌های مشخص در مال مشترک می‌باشد به تفصیل ادله روایی و قرآنی این
عقد و احکام خاص آن مطرح شده و فروعات اختلاف متقاسمین که با مبحث قضاوت مرتبط است در ادامه مسائل ویژه مدعی و مدعی علیه مطرح شده است. در
اختلافات مدنی، بینه جایگاه ویژه‌ای دارد.
نویسنده از نقش
بینه، کارکردها و تاثیر آن در رفع اختلاف‌ها و نیز محدودیت‌های آن بحث کرده سپس مصادیق
اختلاف در
حقوق، اختلاف در دعوی عقود، اختلاف در
ارث و نیز تعارض میان بینه‌ها را توضیح داده است. در کتاب شهادات نیز به شیوه مرسوم کتب فقهی از شرایط شاهد و به طور مشخص از اشتراط
بلوغ،
عقل،
ایمان و
عدالت بحث شده و فروعاتی به
شهادت کافر،
شهادت صغیر و
شهادت عبد اختصاص یافته است.
شهادت اخرس و اعمی،
شهادت زنان و موارد و مصادیق شهادت زنان به تفصیل در ادامه این بحث آمده است. برخی از احکام ادای شهادت، تحمل شهادت و مسائل فرعی آن نیز در کنار مبحث تعارض شاهدان و بینه‌ها مطرح شده است. برخی از
احکام حدود که با مبحث شهادت مرتبط است در ادامه ارائه شده است. نحوه شهادت بر حدود و تعزیرات که از مباحث دقیق و ظریف دادرسی کیفری در نظام مجازات اسلامی است در این مبحث طرح شده است. ضمانت شاهدان، تقسیط ضمان و
غرامت بر شاهدان و
تحالف بینه‌ها از دیگر فروعات قابل توجه است.
نرم افزار مجموعه آثار محقق حلی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
