• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آیه کلاله

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آیه کلاله به آیه ۱۲ و ۱۷۶ سوره نساء اطلاق می شود.




۱.۱ - مضمون آیات کلاله

آیه «... وَ إِنْ کانَ رَجُلٌ یورَثُ کلالَةً أَوِ امْرَأَةٌ ...»
[۱] نساء/سوره۴،آیه۱۲.    
و آیه «یسْتَفْتُونَک قُلِ اللَّهُ یفْتِیکمْ فِی الْکلالَةِ ...»
[۲] نساء/سوره۴،آیه۱۷۶.    
در باب ارث بیانگر حکم ارث کلاله (خواهر یا برادر) است. در آیه نخست، حکم ارث کلاله مادری و در آیه دوم، حکم ارث کلاله پدر و مادرى یا پدرى آمده است.
[۳] مقدس اردبیلی،زبدة البیان فی احکام القرآن، ص۶۵۲-۶۵۳.    


۱.۲ - حکم ارث کلاله مادرى

بنا بر آیه نخست (آیه ۱۲ سوره نساء)، اگر کسى بمیرد و تنها برادر و خواهر مادرى داشته باشد، براى هر یک از خواهر یا برادر یک ششم است و اگر بیش از دو برادر و خواهر مادری داشته باشد، همه آنان در یک سوم شریک هستنند.

۱.۳ - حکم ارث کلاله پدر و مادرى یا پدرى

آیه دوم (آیه ۱۷۶ سوره نساء) دربردارنده چهار حکم ذیل است:
۱. اگر میت تنها خواهر پدرى و مادرى یا خواهر پدرى داشته باشد، نصف ترکه از آن خواهر است.
۲. اگر میت تنها برادر پدرى و مادرى یا برادر پدرى داشته باشد، همه ترکه از آن برادر است.
۳. اگر خواهران پدرى و مادرى یا پدرى میت دو یا بیشتر باشند، دو سوم ترکه را ارث مى‌برند.
۴. اگر میت، خواهران و برادران پدرى و مادرى یا پدرى داشته باشد، هر برادر دو برابر خواهر ارث مى‌برد.
[۴] سیوری،جمال الدین،مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۲، ص۳۳۳- ۳۳۵.    
[۵] شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۴، ص۶۸.    
[۶] شیخ طوسی،المبسوط فی فقه الامامیة،ج۴، ص۸۵.    


۱.۳.۱ - ارث کلاله از دیدگاه فقهی امام خمینی

طبقه دوم وراث، اخوه (برادر و خواهر) و اولاد آن‌ها - که به «کلاله» نامیده می‌شوند - و اجداد به طور مطلق، می‌باشند و هیچ یک از این‌ها در صورت وجود یک نفر از طبقه سابق، ارث نمی‌برد.
[۷] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة.    


۱.۳.۱.۱ - فرض کلاله

امام خمینی در تحریرالوسیله می‌نویسد: وارث، یا با «فرض» ارث می‌برد یا با «قرابت»، و مقصود از «فرض»، همان سهم مقدر و کسر معین‌شده‌ای است که خدای متعال آن را در کتاب کریمش نام برده است.
[۸] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۲، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام.    
و «یک خواهر و دو خواهر پدری و پدر و مادری فرض دارند درصورتی‌که مردی با این‌ها نباشد و اگر مردی باشد دارای فرض نمی‌باشند.»
[۹] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، مسالة۱.    
پس «فرض خواهر یگانه پدر و مادری یا پدری، نصف است درصورتی‌که برادر این‌چنینی با او نباشد.»
[۱۰] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۲، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، الاول.    
و دو ثلث، فرض دو خواهر- و بیشتر - پدر و مادری است درصورتی‌که برادر پدر و مادری نباشد، یا دو خواهر - و بیشتر - پدری است درصورتی‌که برادر پدری نباشد.
[۱۱] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، الخامس.    
این‌ها اگرچه در بعضی از حالات - نه همه حالات – صاحب فرض می‌باشند، اما فرض این‌ها به تغیّر حالات نه کم می‌شود و نه زیاد.
[۱۲] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، مسالة۲.    
و برادر پدر و مادری‌ یا پدری اصلاً فرض ندارد.
[۱۳] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، مسالة۱.    
و از صاحبان فرض «گاهی کسی در همه حال دارای فرض است که به تبدّل احوال، تغییر پیدا نمی‌کند. و این مانند برادر مادری یا خواهر مادری است که در صورت یکی بودن فرض او سدس است و در صورت تعدّد، ثلث است که در هیچ یک از حالات کم‌وزیاد نمی‌شود.»
[۱۴] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، مسالة۲.    


۱.۳.۱.۲ - احکام ارث کلاله

پس «اگر تنها برادر پدری و مادری باشد، مال از جهت قرابت مال او است. و اگر با او برادر یا برادرهایی این‌چنین باشند مال به طور مساوی بین آن‌ها است و اگر با آن‌ها زن‌ها یا زنی این‌چنین (خواهر یا خواهرهای پدر و مادری) باشند پس برای مرد همانند سهم دو زن است.»
[۱۵] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۱.    
و «اگر تنها خواهر پدر و مادری باشد نصف آن به‌عنوان فرض مال او است و بقیه از جهت قرابت به او رد می‌شود. و اگر متعدد باشند دو ثلث آن به‌عنوان فرض مال آن‌ها است و بقیه آن از جهت قرابت به آن‌ها رد می‌شود.»
[۱۶] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۲.    

ازآنجاکه «کلاله پدری جای کلاله پدر و مادری - درصورتی‌که آن‌ها نباشند - می‌نشینند. پس حکم آن‌ها در تنها بودن و با هم بودن همان حکم کلاله پدر و مادری است. بنابراین اگر تنها برادر باشد، مال، مال او می‌باشد و اگر متعدد باشند مال به طور مساوی مال آن‌ها می‌باشد. و اگر در بین آن‌ها زن باشد مرد دوبرابر زن ارث می‌برد. و اگر تنها خواهر باشد نصف آن به‌عنوان فرض و بقیه آن از جهت رد، مال او می‌باشد. و اگر متعدد باشد دو ثلث آن مال دو خواهر یا چند خواهر به‌عنوان فرض و بقیه آن به‌عنوان رد مال آن‌ها می‌باشد.»
[۱۷] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۳.    
بنابراین «برادر و خواهر پدری با وجود یکی از برادرها یا خواهرهای پدر و مادری، ارث نمی‌برد.»
[۱۸] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۴.    

و اما کلاله مادری، پس «اگر یکی از فرزندان مادری از کسانی که با او ارث می‌برد منفرد باشد (کسی با او در آن طبقه نباشد) سدس مال به‌عنوان فرض و بقیه به‌عنوان رد و قرابت مال او است؛ چه مرد باشد یا زن. و اگر فرزند مادری دو نفر و بیشتر باشند ثلث آن به‌عنوان فرض و بقیه آن از جهت قرابت، مال آن‌ها است و به طور مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود اگرچه دو جنس مختلف (مرد و زن) باشند.»
[۱۹] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۵.    
و «اگر اخوه، مختلف باشند که بعضی از آن‌ها مادری و بعضی از آنان پدر و مادری باشند، سدس آن به‌عنوان فرض مال کسی است که به مادر با او قرابت دارد، درصورتی‌که یکی باشد؛ و اگر متعدد باشند ثلث آن به‌عنوان فرض مال آن‌ها می‌باشد و به طور مساوی بین آن‌ها تقسیم می‌شود اگرچه در جنس اختلاف داشته باشند و بقیه آن - پنج ششم یا دو ثلث - مال کسی است که به‌واسطه پدر و مادر قرابت دارد و بین آن‌ها تقسیم‌ می‌شود؛ و درصورتی‌که در جنس اختلاف داشته باشند مرد دوبرابر زن ارث می‌برد.»
[۲۰] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۶.    
و «در صورت نبودن اخوه پدر و مادری و بودن اخوه پدری با اخوه مادری، حکم آن همان است که در مساله گذشته ذکر شد پس اخوه پدری جای اخوه پدر و مادری می‌نشینند.»
[۲۱] موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۳، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۷.    


۱. ↑ نساء/سوره۴،آیه۱۲.    
۲. ↑ نساء/سوره۴،آیه۱۷۶.    
۳. ↑ مقدس اردبیلی،زبدة البیان فی احکام القرآن، ص۶۵۲-۶۵۳.    
۴. ↑ سیوری،جمال الدین،مقداد بن عبدالله، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۲، ص۳۳۳- ۳۳۵.    
۵. ↑ شیخ طوسی، المبسوط فی فقه الامامیة، ج۴، ص۶۸.    
۶. ↑ شیخ طوسی،المبسوط فی فقه الامامیة،ج۴، ص۸۵.    
۷. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة.    
۸. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۲، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام.    
۹. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، مسالة۱.    
۱۰. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۲، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، الاول.    
۱۱. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، الخامس.    
۱۲. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، مسالة۲.    
۱۳. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، مسالة۱.    
۱۴. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۰۳، کتاب المواریث، الامر الثالث فی السهام، مسالة۲.    
۱۵. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۱.    
۱۶. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۲.    
۱۷. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۳.    
۱۸. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۴.    
۱۹. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۵.    
۲۰. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۲، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۶.    
۲۱. ↑ موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۴۱۳، کتاب المواریث، المقصد الاول فی میراث الانساب، المرتبة الثانیة، مسالة۷.    


• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۱، ص۲۰۳.    
• ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)    ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    


رده‌های این صفحه : آیات الاحکام | ارث | اسامی آیات و سور | دیدگاه های فقهی امام خمینی | فقه | قرآن شناسی
جعبه ابزار