آینده‌پژوهی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دربارۀ
آیندۀ جهان فعالیت‌های پژوهشی فراوانی انجام شده، و در این‌باره در
ادیان (به ویژه
دین اسلام) نیز توجه ویژه‌ای به
آیندۀ بشر شده است.
«
آینده»، کلید واژه، مفهوم و انگاره‌ای است که اندیشه و تامل دربارۀ آن، برای همگان جالب و پر جاذبه است. مردم
دوست دارند بدانند سرنوشت جهان در
آینده چگونه رقم خواهد خورد؟ آیا
دنیا به سمت پیشرفت، توسعه، تعالی و تکامل حرکت می‌کند یا نه؟ در
آینده نزدیک یا دور، زندگی بشری چگونه خواهد بود؟ آیا وعده‌های
ادیان و مکاتب درباره
آینده تحقق خواهد یافت یا نه؟ با توجه به پیشرفت مادی بشر، وضعیت
تکنولوژی و
صنعت چگونه خواهد بود؟
با رخ‌نمایی این گونه پرسش‌ها و صدها سؤال دیگر، توجه به
آینده، ضرورت و اهمیت ویژه‌ای یافته است و دولت‌ها و صاحبان دانش و اندیشه، همواره به فکر برنامه‌ریزی و سیاستگذاری (در عرصۀ
اقتصاد،
سیاست،
امنیت، مدیریت و...) برای
آینده و پیش‌دستی برابر مشکلات احتمالی بوده‌اند و خواسته‌اند
آینده‌ای مطمئن و توسعه آمیز برای کشورهای خود رقم زنند.
از طرف دیگر، پدیده‌ها و تحولات سریع و شگرفی که در عرصه بین الملل رخ داده است (مانند تحولات جهانی شدن و پیشرفت‌های فناوری اطلاعاتی و ارتباطاتی و تشکیل دهکده جهانی و...) باعث شده است اندیشمندان و
فیلسوفان توجه ویژه‌ای نسبت به
آینده جهان داشته باشند و دربارۀ خطرات و تحولات احتمالی هشدارهایی بدهند.
ادیان -به ویژه
دین اسلام-نیز توجه ویژه‌ای به
آیندۀ بشر دارند و افقی روشن و امیدوارانه فراروی انسان گشوده‌اند و
آینده‌ای توام با
عدالت، امنیت، معنویت و پیشرفت برای جهان پیش‌بینی کرده‌اند. این وعده و بشارت به دست
خاتم اوصیا،
موعود آسمانی و حجت الهی عجل الله تعالی فرجه الشریف تحقق خواهد یافت.
پس مطالعه و
پژوهش دربارۀ «
آینده»، در حال حاضر اهمیت و ضرورت ویژه‌ای یافته و «
آینده پژوهی» -هرچند با پیشینۀ اندک و نوظهور-جایگاه مهم و برجسته‌ای میان علوم پیدا کرده و یکی از رشته‌های علمی، مطرح شده است.
در رابطه با
آینده، اصطلاحات و الفاظ گوناگونی از قبیل: فرجام‌مندی،
آینده‌نگری، پیش‌بینی، سرنوشت‌باوری،
آینده‌باوری، غیب‌گویی،
آینده شناسی، دوراندیشی و... به کار می‌رود؛ اما آنچه اهمیت دارد «روش مند کردن پژوهش درباره
آینده» و نشان دادن تصویری جامع و نزدیک به واقع از
آینده است. بر این اساس فهم «
آینده»، «تصویرسازی واقع بینانه از
آینده» و «روش مند کردن پژوهش درباره
آینده»، امری بایسته و ضروری به نظر می‌رسد.
دربارۀ مهدویت پژوهی و
آینده پژوهی چند نکته قابل تامل است:
آینده پژوهی، اعم از غایت و نهایت پژوهی است. مهدویت پژوهی از این حیث، جزئی از
آینده پژوهی است. البته مهدویت،
آینده نهایی محسوب می‌شود.
آینده پژوهی، کلی و مفهومی است؛ حال این که مهدویت پژوهی، مصداقی است؛ آن هم دربارۀ همان یک مصداق تام و تمام. از طرفی جزئیات
آینده جهان در نظام مهدوی، از جهات گوناگونی روشن شده است.
مهدویت پژوهی، کمال پژوهی است؛ پس در واقع، در «مهدویت»، نهایت همراه کمال مطرح است.
بنابراین مهدویت پژوهی، علاوه بر منابع عقلی-فلسفی و احیانا علمی- تجربی، به شدت در تبیین جزئیات، به منابع
وحی و
سنت و روش استنادی و اجتهادی وابسته است؛ برای نمونه،
عقل با
برهان و
استدلال، غایت و علت نهایی را به صورت قطعی و حتمی برای
انسان، جامعه، جهان و تاریخ پذیرفته و آن را تعمیم می‌دهد و نمی‌پذیرد این‌ها عبث آفریده شده باشند و این که نظام در
آینده، نظامی متشکل از جمعیت، دولت، سرزمین و حاکمیت جهانی خواهد بود.
علم و تجربه‌های علمی، با تحلیل گذشته، به صورت احتمالی وضعیت
آینده را پیش بینی می‌کند؛ ولی فراتر از همین احتمال کلی، پیش نمی‌رود و از محدودۀ علم تجربی، سیاسی و تاریخی خارج است. حداکثر می‌تواند تا این اندازه احتمال دهد که شکل جهانی و مردمی تری باشد. منابع قرآنی و سنت (
احادیث)، در تبیین مبانی و شرایط و حتی شکل، شیوه‌ها و ساختار
آینده جهان و تاریخ و وضعیت نظام سیاسی، سیاست و دولت جهانی، به کمک عقل و
تجربه می
آیند و به صورت یقینی، دانسته‌های عقل را
تفسیر و تفصیل داده و شکل و ساختار سیاسی
آینده را تبیین و روشن می‌سازند و از آن خبر می‌دهند.
فرهنگ نامه مهدویت، خدامراد سلیمیان، ص۲۷، برگرفته از «آفتاب پشت ابر»
