• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آیات قضا و قدر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آیات قضا و قدر، آیات بیان کننده قضا و قدر الهی را می‌گویند.


" قضا " از ریشه "قضی" گرفته شده و به معنای فیصله دادن به کاری (گفتاری یا فعلی، از خداوند یا از بشر ) است. معانی دیگر این واژه عبارتند از: انجام دادن کاری و فارغ شدن؛ عهد کردن؛ اعلام و خبر دادن؛ کشتن و میراندن؛ حکم کردن؛ مقدر و حتم کردن؛ اراده و حکم و الزام که در قرآن این واژه در همه این معانی به کار رفته است.

"قدر" (بر وزن فرس) و "قدر" (بر وزن فلس) در لغت به معانی "توانایی، قدرت، اندازه گیری، آماده سازی، قضا و حکم، تنگ گرفتن و… " است و همه این معانی نیز در قرآن به کار رفته است.

قدر در اصطلاح متکلمان و فیلسوفان وجود اشیاء در مواد خارجی پس ‌از حصول شرایط آن، به‌ صورت مفصل است. امام‌ خمینی قضای الهی را نظام اتم و اکمل عالم از آغاز تا انتها از جهت حقی می‌داند که همان فیض مقدس و وجود منبسط است و این امر از جهت خلقی قدر الهی نامیده می‌شود و جهت ماهیات و بروز اشیاء در خارج است.
[۱] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۸۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
ایشان در بیان دیگر قدر را در اصطلاح عرفانی ظهور اعیان ثابته در مرتبه واحدیت می‌داند.
[۲] خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۲۹۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
[۳] خمینی، روح‌الله، مصباح الهدایه، ص۳۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
برخی از حکما، حقیقت قضا را وجود جمعی و اجمالی همه موجودات در عالم عقلی می‌دانند که به‌ صورت ابداعی با حقایق کلی و صورت عقلی خود موجودند. امام‌ خمینی بنا بر مبانی فلسفی، حقیقت قضای الهی را صورت‌های مجرد عقلانی قائم به عقل می‌داند، و در نهایت با استناد به سخن بعضی از اهل معرفت قضای الهی را همان فیض الهی و قدر را همان ظهور و بروز حدود اشیاء می‌داند
[۴] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۸۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
و برای قدر الهی مراتبی قائل است که به‌حسب آن مراتب و نشات، احکام نیز متفاوت می‌شود:
۱- حقایقی که در حضرت علم و به‌تبع ظهور اسما و صفات، تقدیر و‌اندازه‌گیری می‌شود.
۲- اموری که در قلم اعلی و الواح عالی به تجلی فعلی، تقدیر و تحکیم می‌شود. در این مراتب تغییر و تبدل واقع نمی‌شود و قضای حتمی است.
[۵] خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۳۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    

۳- حقایق به صورت‌های برزخی و مثالی در الواح دیگر و عالم نازل‌تر ظهور می‌کنند که آن را عالم خیال منفصل و خیال کل گویند که بنا بر نظر اشراقیون، عالم مُثل معلقه نیز گفته می‌شود. حقایقی که در لوح قدر عینی موجودند و در آن تقدیرات و‌اندازه‌گیری‌ها به دست ملائکه‌ موکل به عالم طبیعت است. در این لوح قدر تغییرات دائمی است، بلکه خود صورت سیال است و حقایق قابل شدت و ضعف، زیاده و نقصان‌اند، اگرچه جهت حقی و غیبی همین اشیاء که ظهور فیض منبسط و ظل ممدود حقیقت علم فعلی حق‌اند، به‌هیچ‌وجه تغییر و تبدیل در آنها راه ندارد. امام‌ خمینی معتقد است این تغییرات و تبدلات با همه جزئیات و گستردگی و تنگی که دارند در لوح قدر عینی که محل تقدیرات است، به دست ولی کامل و قطب زمان واقع می‌شود و او در هر یک از جزئیات عالم طبیعت که بخواهد تصرف می‌کند.
[۶] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۱۸۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


اشاعره درباره معنای اصطلاحی "قضا و قدر" می‌گویند: "قضا" عبارت است از اراده ازلی خدا به اشیا به ترتیبی که هستند. و "قدر" یعنی ایجاد اشیا به قدر و اندازه و میزان مخصوص و معین.
برخی دیگر گفته‌اند: "قضا" علم اجمالی خداوند به اشیا و موجودات است و "قدر" علم تفصیلی او. تعاریف دیگری نیز برای قضا و قدر ارائه شده است.
آیات دربردارنده مسئله قضا و قدر "آیات قضا و قدر" نامیده می‌شوند.

مانند: آیه ۲۱ سوره حجر (وان من شیء الا عندنا خزائنه وما ننزله الا بقدر معلوم)
[۷] حجر/سوره۱۵، آیه۲۱.    
؛ "و هیچ چیز نیست مگر آنکه گنجینه‌های آن نزد ماست و ما آن را جز به اندازه‌ای معین فرو نمی‌فرستیم".
آن گنجینه‌ها و خزائن اشیا که پیش خدا است، قضای او، و آن چه به اندازه و مقدار معینی به این جهان می‌فرستد، قدر و تقدیر او است.
و همچنین آیات: ۵۱ سوره توبه ،
[۸] توبه/سوره۹، آیه۵۱.    
۴۲ سوره انفال ،
[۹] انفال/سوره۸، آیه۴۲.    
۳۸ سوره احزاب ،
[۱۰] احزاب/سوره۳۳، آیه۳۸.    
۳۰ سوره دهر
[۱۱] دهر/سوره۷۶، آیه۳۰.    
و ۲۹ سوره تکویر
[۱۲] تکویر/سوره۸۱، آیه۲۹.    
نیز به مسئله قضا و قدر اشاره دارد.
[۱۳] طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۷۲-۷۷.    
[۱۴] طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۳۸.    
[۱۵] معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، ج۳، ص۳۳۵.    
[۱۶] قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۶، ص۱۷-۱۸.    
[۱۷] قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۲۴۶.    
[۱۸] مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۹، ص۲۸۴-۲۸۸.    


۱. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۸۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۲. ↑ خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۲۹۰، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۳. ↑ خمینی، روح‌الله، مصباح الهدایه، ص۳۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
۴. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۲، ص۲۸۵، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۵. ↑ خمینی، روح‌الله، آداب الصلاة، ص۳۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۸.    
۶. ↑ خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۸، ص۱۸۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۷. ↑ حجر/سوره۱۵، آیه۲۱.    
۸. ↑ توبه/سوره۹، آیه۵۱.    
۹. ↑ انفال/سوره۸، آیه۴۲.    
۱۰. ↑ احزاب/سوره۳۳، آیه۳۸.    
۱۱. ↑ دهر/سوره۷۶، آیه۳۰.    
۱۲. ↑ تکویر/سوره۸۱، آیه۲۹.    
۱۳. ↑ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۷۲-۷۷.    
۱۴. ↑ طباطبایی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۳، ص۳۸.    
۱۵. ↑ معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، ج۳، ص۳۳۵.    
۱۶. ↑ قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۶، ص۱۷-۱۸.    
۱۷. ↑ قرشی بنابی، علی اکبر، قاموس قرآن، ج۵، ص۲۴۶.    
۱۸. ↑ مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن، ج۹، ص۲۸۴-۲۸۸.    


• فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «آیات قضا و قدر».    
• دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : اسامی آیات و سور | دیدگاه های عرفانی امام خمینی | قرآن شناسی | قضا و قدر
جعبه ابزار