• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

آل ضبه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آل ضَبَّه، از قبایل عدنانی جزیرة العرب، که قبل از دوران جاهلیت از سوی حضرت سلیمان (علیه‌السّلام) حکومت یمن، حجاز و سرپرستی کعبه را عهده‌دار بودند. بیشتر افراد آل ضبه مسلمان نشده و با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رابطه نیکو برقرار نکردند. گروهی از آل ضبه پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مرتد و ادعای دروغین پیغمبری سجاح را پذیرفتند. آنان در زمان حکومت امام علی (علیه‌السّلام) نیز با آن حضرت دشمنی ورزیدند و در جنگ جمل سپاه عایشه را همراهی کردند.
به فرموده امام صادق (علیه‌السّلام) اعراب بنی‌ ضبه یکی از ۱۳ قومی‌اند که هنگام ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) بر ضد ایشان می‌جنگند.


آل ضبه تیره‌ای از عرب عدنانی طائفه مُضر
[۱] سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۸، ص۳۸۰-۳۸۱.    
از نسل بکر بن سعد بن ضبه بودند. ضبة بن اُدّ بن طابخة بن الیاس بن مُضر فرزندانی به نام‌های سعد، سعید و باسِل داشت و نسلش بیشتر از طریق سعد استمرار یافت.
[۲] ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۱۹۸.    
[۳] ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۲۰۳-۲۰۴.    
این خاندان در گذر زمان با هویت آل ضبه شناخته شدند. خاندانی دیگر از عرب عدنانی نیز به نام ضبه یافت می‌شوند که یا از قریش‌اند و نسبشان به ضبة بن حارث بن فِهْر بن مالک می‌رسد و یا از هُذیل‌اند و به ضبة بن عمرو بن حارث بن تمیم بن سعد بن هذیل نسب می‌برند
[۴] سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۸، ص۳۸۰-۳۸۱.    
؛ اما اینان به آل ضبه مشهور نیستند. در گزارشی اغراق‌آمیز، آل ضبه از معدود خاندان‌هایی به‌شمار رفته‌اند که به جنگاوری و فراوانی جمعیت شناخته شده‌اند.
[۵] ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۷۵.    
[۶] ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۲۰۳-۲۰۴.    
[۷] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۴۸.    


محل سکونت آل ضبه به‌طور دقیق مشخص نشده است. بر پایه گزارشی، روستایی به نام ضبه در حجاز، در راه شام، بر ساحل دریا و مجاور بدا، روستای حضرت یعقوب، قرار داشته است.
[۸] سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۸، ص۳۸۶.    
[۹] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۳، ص۴۵۲.    
[۱۰] بغدادی، عبدالمؤمن، مراصد الاطلاع، ج۲، ص۸۶۴.    
گزارشی دیگر محل زندگی بنی‌ضبه را در نجد، نزدیک منطقه بنی‌تمیم دانسته
[۱۱] ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ، ج۲، ق۱، ص۳۱۹.    
و به مهاجرت آنان پس از اسلام، گویا در عصر فتوحات، به مناطق فتح شده از جمله اصفهان اشاره کرده است.
[۱۲] یعقوبی، احمد بن اسحاق، البلدان، ص۸۶.    
به نقلی آنان در نعمانیه عراق نیز مستقر شدند.
[۱۳] ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ، ج۲، ق۱، ص۳۱۹.    
بر پایه گزارش یعقوبی، گروهی از آنان به اصفهان مهاجرت کردند.
[۱۴] یعقوبی، احمد بن اسحاق، البلدان، ص۸۷.    

بر اثر رفت و ‌آمد بسیار آنان به مکه و نیز از این‌رو که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) دوران کودکی خود را در میان بنی‌ سعد از تیره‌های هَوازِن و در مجاورت آل ضبه گذرانده بود، لهجه این خاندان بر لهجه پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اثر نهاده است.
[۱۵] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، ج۴، ص۲۷۶-۲۷۷.    


در منابع دو‌گونه گزارش درباره آنان ارائه شده که حاکی از نقش و ارتباط برخی از ایشان با مکه مکرمه است. برخی ضبة بن اُدّ را همان کسی می‌دانند که تخت ملکه سبا را برای سلیمان آورد.
[۱۶] ابوحیان‌ اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط، ج۸، ص۲۴۰.    
[۱۷] آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی، ج۱۰، ص۱۹۸.    
در نقلی افسانه‌گونه، ضبه از سوی حضرت سلیمان (علیه‌السّلام) حکومت یمن و حجاز را عهده‌دار بود و سرپرستی کعبه از او به پسرش سعد منتقل شد و پس از مرگ سعد، تولیت کعبه از بنی‌ضبه به اَسد بن خُزیمه رسید.
[۱۸] فاکهی، محمد بن اسحاق، اخبار مکه، ج۵، ص۱۲۹.    
[۱۹] فاسی، محمد بن احمد، شفاء الغرام، ج۲، ص۳۶.    

بر اساس خبری، حُر بن مَنیع ضَبِی از سخاوتمندان عرب در دوران جاهلی بود. داستان هدیه مشهور او به کعبه، ۱۰۰ ماده شتر همراه بچه‌هایشان با وسایل کامل، در منابع تاریخی آمده است.
[۲۰] ابن حبیب، محمد، المحبّر، ص۱۴۲-۱۴۳.    
[۲۱] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۸۴.    
[۲۲] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۹۲.    
گزارش‌های پراکنده دیگر به حرمت‌شکنی برخی از آل ضبه در مکه اشاره دارد؛ از جمله داستانی که نشان می‌دهد مردم ضبة بن اُدّ را سرزنش کردند؛ زیرا قاتل فرزندش سعید را در ناحیه حرم یا در ماه‌های حرام کشت و چون به او اعتراض کردند، جمله «سَبق السیفُ العَذْل: شمشیر از سرزنش پیشی گرفت» را بر زبان جاری ساخت و از آن پس، این جمله ضرب المثل شد.
[۲۳] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۶۲.    
نیز ابواللیل از بنی‌هِلال بن ضبه، قاتل مالک بن مُنْتَفِق، رئیس بنی‌ضبه در اواخر عصر جاهلی
[۲۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۶۶.    
تا حرم تعقیب و در آن‌جا کشته شد.
[۲۵] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۷۹.    

به گزارشی در پی قتل فردی از بنی‌ضبه به نام خماص، بنی‌تمیم، عموزادگان مقتول، اشْیَم بن شَراحِیل ضبی را که به قصد حج از ناحیه آنان می‌گذشت، در ماه حرام کشتند.
[۲۶] سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۱، ص۵۰-۵۱.    
[۲۷] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۴، ص۴۵۲.    
بر پایه نقلی، بنی‌ضبه در جاهلیت بت شمس را می‌پرستیدند.
[۲۸] حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۳، ص۳۶۲.    
[۲۹] علی، جواد، المفصل، ج۱۱، ص۵۵-۵۶.    


گویا بیشتر افراد آل ضبه مسلمان نشدند و با پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رابطه نیکو نداشتند. در سال ششم هجری، گروهی از بنی‌ضبه در مدینه به حضور رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیدند و ضمن شکایت از بیماری خود، از آن بزرگوار کمک خواستند. پیامبرر از آنان خواست چند روزی در مدینه بمانند تا با مراقبت مسلمانان بهبود یابند و بتوانند در سریه‌های بعدی با مسلمانان همراهی کنند؛ ولی آنان مایل بودند در خارج مدینه جای گیرند. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) با پذیرش خواسته آنان، به تنی چند از مسلمانان ماموریت داد تا مقداری از شتران بیت المال را در چراگاه اطراف مدینه نگه دارند و از شیر آن‌ها بیماران بنی‌ضبه را پذیرایی و پرستاری کنند. آنان با حمایت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدتی کوتاه سلامت خود را بازیافتند؛ اما به جای قدردانی، سه تن از نگهبانانِ شترها را کشتند و شتران را به سرقت بردند. هنگامی که این خبر ناگوار به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسید، علی (علیه‌السّلام) را مامور دستگیری آنان کرد. امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) این خطاکاران را تعقیب و بازداشت نمود و به حضور پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آورد. در این لحظه پیک وحی نازل شد و آنان را محارب دانست و حکم آنان را که اعدام یا قطع دست و پا در جهت مخالفِ هم یا تبعید از سرزمین خود بود، به پیامبر ابلاغ کرد.
[۳۰] مائده/سوره۵، آیه۳۳.    
پیامبر با قطع یک دست و یک پا در جهت مخالف هم، حکم خدا را درباره آنان جاری کرد.
[۳۱] کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۷، ص۲۴۵.    
[۳۲] قاضی، نعمان مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، ج۲، ص۴۷۶-۴۷۷.    
[۳۳] طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۱۰، ص۱۳۴-۱۳۵.    
برخی گزارش‌ها این سارقان را به اقوام دیگر منتسب کرده‌اند.
[۳۴] واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۲، ص۵۶۹-۵۷۱.    
[۳۵] طوسی، محمد بن حسن، التبیان، ج۳، ص۵۰۵.    

راویان حدیث پیامبر از آل ضبه‌ اندک بودند؛ مانند سلمان بن عامر و به نقلی عَتّاب بن شُمَیر.
[۳۶] ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، ج۲، ص۶۳۳.    
[۳۷] ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، ج۲، ص۲۶۴.    


گروهی از آل ضبه پس از رحلت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) مرتد شدند و ادعای دروغین پیغمبری سجاح را پذیرفتند؛ ولی سپس به اسلام بازگشتند.
[۳۸] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۲۷۰-۲۷۱.    

آل ضبه در فتوحات حضور داشتند. در فتح ایران و در یکی از نبردها به نام حَصید، روزبه از فرماندهان ایرانی به‌وسیله عصمة بن عبدالله حارثی ضبی کشته شد و این باعث گردید تا مسلمانان، منطقه حصید را فتح کنند و غنایم بسیاری به‌دست آورند.
[۳۹] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۸۰.    
[۴۰] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۶، ص۳۵۱.    
[۴۱] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۴، ص۴۱۵.    
منذر بن حسان بن ضرار ضبی
[۴۲] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۶۹.    
[۴۳] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۷۲.    
[۴۴] ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۲۰۴.    
در جنگ بویب در رمضان سال ۱۳ق.
[۴۵] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۴، ص۱۴۹.    
در قتل مهران، از دیگر فرماندهان ایرانی نقش داشت.
[۴۶] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۶۶.    
نیز عِصْمة بن فلان ضبی و کَلْج ضبی از فرماندهان جنگ خنافس به سال ۱۳ق. بودند.
[۴۷] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۷۲-۴۷۳.    
[۴۸] کلاعی حمیری، سلیمان بن موسی، الاکتفاء، ج۲، ص۴۲۶.    

آل ضبه در زمان حکومت امام علی (علیه‌السّلام) با آن حضرت دشمنی ورزیدند و در جنگ جمل سپاه عایشه را همراهی کردند. شدت حمایت آنان از عایشه چندان بود که عایشه علت شکست خود را خاموش شدن صدای آل ضبه و کشته شدن آنان ‌دانست.
[۴۹] طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۵۱۸.    
[۵۰] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۷، ص۲۴۲-۲۴۳.    
[۵۱] مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، ج۱۳، ص۲۴۶.    
آل ضبه پرچمداران جنگ جمل در سپاه عایشه بودند و بیش از ۷۰ دست که زمام شتر عایشه را گرفته بودند، در آن روز از بدن آنان جدا شد.
[۵۲] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۲، ص۲۸۶.    
ایشان با شور و تعصب بسیار بر ضد امام علی (علیه‌السّلام) ‌جنگیدند و در این نبرد ۸۰۰ یا ۲۰۰۰ نفر کشته دادند.
[۵۳] خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفه، ص۱۸۶.    
[۵۴] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۶۴.    
[۵۵] یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ، ج۲، ص۱۸۲.    
اشعار و رجزهای بسیاری از آنان در این واقعه بر جای مانده که نشان می‌دهد به حضور خود در جنگ جمل و دشمنی با امیرمؤمنان (علیه‌السّلام) مباهات می‌کردند.
[۵۶] خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفه، ص۱۹۰.    
[۵۷] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۴۲.    
[۵۸] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۵، ص۱۲۱-۱۲۲.    
عمرو بن یثربی ضبی، از سران ضبه در این نبرد، زید بن صوحان عبدی از یاران امام علی (علیه‌السّلام) و دو نفر دیگر را به شهادت رساند.
[۵۹] منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ج۱، ص۵۵۷.    
[۶۰] بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۴۴.    
[۶۱] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۵، ص۱۲۲.    

امام صادق (علیه‌السّلام) اعراب بنی‌ضبه را یکی از ۱۳ قومی می‌نامد که هنگام ظهور حضرت مهدی (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) بر ضد ایشان می‌جنگند.
[۶۲] نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۲۹۹.    
[۶۳] مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۲، ص۳۶۳.    


(۱) اخبار مکه: الفاکهی (م، ۲۷۵ق.)، به کوشش ابن ‌دهیش، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۴۰۷ق؛
(۲) الاستیعاب: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق؛
(۳) اسد الغابه: ابن اثیر علی بن محمد الجزری (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق؛
(۴) الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، به کوشش علی محمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق؛
(۵) الاعلام: الزرکلی (م. ۱۳۹۶ق.)، بیروت، دار العلم للملایین، ۱۹۹۷م؛
(۶) الاکتفاء بما تضمنه من مغازی رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): ابوالربیع حمیر کلاعی (م، ۶۴۳ق.)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق؛
(۷) امتاع الاسماع: المقریزی (م. ۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق؛
(۸) الانساب: عبدالکریم السمعانی (م. ۵۶۲ق.)، به کوشش عبدالرحمن بن یحیی، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیه، ۱۳۸۲ق؛
(۹) انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق؛
(۱۰) بحار الانوار: المجلسی (م. ۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق؛
(۱۱) البحر المحیط: ابوحیان الاندلسی (م. ۷۵۴ق.) بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۲ق؛
(۱۲) البدایة و النهایه: ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف؛
(۱۳) البلدان: یعقوبی (م. ۲۸۴ق.)، به کوشش الضناوی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق؛
(۱۴) تاریخ ابن خلدون: ابن خلدون (م. ۸۰۸ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق؛
(۱۵) تاریخ خلیفه: خلیفة بن خیاط (م. ۲۴۰ق.)، به کوشش سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق؛
(۱۶) تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
(۱۷) تاریخ الیعقوبی: احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق؛
(۱۸) التبیان: الطوسی (م. ۴۶۰ق.)، به کوشش العاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی؛
(۱۹) تهذیب الاحکام: الطوسی (م. ۴۶۰ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش؛
(۲۰) جمهرة انساب العرب: ابن حزم (م. ۴۵۶ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق؛
(۲۱) دعائم الاسلام: النعمان المغربی (م. ۳۶۳ق.)، به کوشش فیضی، قاهره، دار المعارف، ۱۳۸۳ق؛
(۲۲) روح المعانی: الآلوسی (م. ۱۲۷۰ق.)، به کوشش علی عبدالباری، بیروت، ۱۴۱۵ق؛
(۲۳) شفاء الغرام: محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق.)، به کوشش مصطفی محمد، مکه، النهضة الحدیثه، ۱۹۹۹ق؛
(۲۴) الغیبه: النعمانی (م. ۳۸۰ق.)، به کوشش فارس حسون، قم، انوار الهدی، ۱۴۲۲ق؛
(۲۵) الکافی: الکلینی (م. ۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش؛
(۲۶) المحبّر: ابن حبیب (م. ۲۴۵ق.)، به کوشش ایلزه لیختن شتیتر، بیروت، دار الآفاق الجدیده؛
(۲۷) مراصد الاطلاع: صفی الدین عبدالمومن بغدادی (م. ۷۳۹ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق؛
(۲۸) مروج الذهب: المسعودی (م. ۳۴۶ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق؛
(۲۹) المعارف: ابن قتیبه (م. ۲۷۶ق.)، به کوشش ثروت عکاشه، قم، شریف رضی، ۱۳۷۳ش؛
(۳۰) معجم البلدان: یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م؛
(۳۱) المغازی: الواقدی (م. ۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق؛
(۳۲) المفصل: جواد علی، دار الساقی، ۱۴۲۲ق؛
(۳۳) المنتظم: ابن الجوزی (م. ۵۹۷ق.)، به کوشش نعیم زرزور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق؛
(۳۴) وقعة صفین: ابن مزاحم المنقری (م. ۲۱۲ق.)، به کوشش عبدالسلام، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۴ق.

۱. ↑ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۸، ص۳۸۰-۳۸۱.    
۲. ↑ ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۱۹۸.    
۳. ↑ ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۲۰۳-۲۰۴.    
۴. ↑ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۸، ص۳۸۰-۳۸۱.    
۵. ↑ ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، المعارف، ص۷۵.    
۶. ↑ ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۲۰۳-۲۰۴.    
۷. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۸، ص۴۸.    
۸. ↑ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۸، ص۳۸۶.    
۹. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۳، ص۴۵۲.    
۱۰. ↑ بغدادی، عبدالمؤمن، مراصد الاطلاع، ج۲، ص۸۶۴.    
۱۱. ↑ ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ، ج۲، ق۱، ص۳۱۹.    
۱۲. ↑ یعقوبی، احمد بن اسحاق، البلدان، ص۸۶.    
۱۳. ↑ ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، تاریخ، ج۲، ق۱، ص۳۱۹.    
۱۴. ↑ یعقوبی، احمد بن اسحاق، البلدان، ص۸۷.    
۱۵. ↑ مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، ج۴، ص۲۷۶-۲۷۷.    
۱۶. ↑ ابوحیان‌ اندلسی، محمد بن یوسف، البحر المحیط، ج۸، ص۲۴۰.    
۱۷. ↑ آلوسی، محمود بن عبدالله، روح المعانی، ج۱۰، ص۱۹۸.    
۱۸. ↑ فاکهی، محمد بن اسحاق، اخبار مکه، ج۵، ص۱۲۹.    
۱۹. ↑ فاسی، محمد بن احمد، شفاء الغرام، ج۲، ص۳۶.    
۲۰. ↑ ابن حبیب، محمد، المحبّر، ص۱۴۲-۱۴۳.    
۲۱. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۸۴.    
۲۲. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۹۲.    
۲۳. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۶۲.    
۲۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۵، ص۲۶۶.    
۲۵. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۷۹.    
۲۶. ↑ سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۱، ص۵۰-۵۱.    
۲۷. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۴، ص۴۵۲.    
۲۸. ↑ حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، ج۳، ص۳۶۲.    
۲۹. ↑ علی، جواد، المفصل، ج۱۱، ص۵۵-۵۶.    
۳۰. ↑ مائده/سوره۵، آیه۳۳.    
۳۱. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۷، ص۲۴۵.    
۳۲. ↑ قاضی، نعمان مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الاسلام، ج۲، ص۴۷۶-۴۷۷.    
۳۳. ↑ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۱۰، ص۱۳۴-۱۳۵.    
۳۴. ↑ واقدی، محمد بن عمر، المغازی، ج۲، ص۵۶۹-۵۷۱.    
۳۵. ↑ طوسی، محمد بن حسن، التبیان، ج۳، ص۵۰۵.    
۳۶. ↑ ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله، الاستیعاب، ج۲، ص۶۳۳.    
۳۷. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، اسد الغابه، ج۲، ص۲۶۴.    
۳۸. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۲۷۰-۲۷۱.    
۳۹. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۳۸۰.    
۴۰. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۶، ص۳۵۱.    
۴۱. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۴، ص۴۱۵.    
۴۲. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۱۱، ص۳۶۹.    
۴۳. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۷۲.    
۴۴. ↑ ابن حزم، علی بن احمد، جمهرة انساب العرب، ص۲۰۴.    
۴۵. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۴، ص۱۴۹.    
۴۶. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۶۶.    
۴۷. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۳، ص۴۷۲-۴۷۳.    
۴۸. ↑ کلاعی حمیری، سلیمان بن موسی، الاکتفاء، ج۲، ص۴۲۶.    
۴۹. ↑ طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک، ج۴، ص۵۱۸.    
۵۰. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۷، ص۲۴۲-۲۴۳.    
۵۱. ↑ مقریزی، احمد بن علی، امتاع الاسماع، ج۱۳، ص۲۴۶.    
۵۲. ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، ج۲، ص۲۸۶.    
۵۳. ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفه، ص۱۸۶.    
۵۴. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۶۴.    
۵۵. ↑ یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ، ج۲، ص۱۸۲.    
۵۶. ↑ خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفه، ص۱۹۰.    
۵۷. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۴۲.    
۵۸. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۵، ص۱۲۱-۱۲۲.    
۵۹. ↑ منقری، نصر بن مزاحم، وقعة صفین، ج۱، ص۵۵۷.    
۶۰. ↑ بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، ج۲، ص۲۴۴.    
۶۱. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابه، ج۵، ص۱۲۲.    
۶۲. ↑ نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، ص۲۹۹.    
۶۳. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۵۲، ص۳۶۳.    


• دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «آل ضبه»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱/۲۹.    


رده‌های این صفحه : خاندان های عرب | عدنانیان | قبائل پس از اسلام | قبائل پیش از اسلام
جعبه ابزار