آقا نجفی قوچانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
![سید محمدحسن قوچانی]()
سید محمدحسن حسینی قوچانی (۱۲۹۵-۱۳۶۳ق/۱۸۷۸-۱۹۴۴م)، معروف به آقا نَجَفیِ قوچانی،
فقیه،
حکیم و ادیب در
قرن سیزدهم
و چهاردهم قمری بود.
وی از شاگردان
میرزا جهانگیرخان قشقایی،
آقا نجفی اصفهانی،
آخوند خراسانی،
شریعت اصفهانی،
محمدباقر اصطهباناتی و دیگران بود. او در سی سالگی به
درجه اجتهاد رسید.
ایشان بعد از بیست سال تحصیل در
نجف به
قوچان برگشته
و تا آخر عمر، مقام فقاهت
و حاکمیت شرع
و اداره حوزه را بر عهده داشت. وی نویسنده کتاب‌های بسیاری است که کتاب‌های
سیاحت شرق و سیاحت غرب اثر معروف اوست.
سید محمدحسن بن سید محمد نجفی معروف به آقا نجفی قوچانی، در روستای خسرویه از توابع
قوچان به دنیا آمد.
پدرش سید محمد که در خسرویه به کشاورزی اشتغال داشت به تحصیل فرزندش رغبت بسیار نشان می‌داد. چون او را به مکتب سپرد، کتاب‌های فارسی مرسوم
و جزواتی از
قرآن مجید و مقداری ترسّل، نصاب، حساب جُمَل
و اعداد هندسی را خواند، ولی تمایلی به ادامه تحصیل نشان نداد.
گرچه پدرش اهل علم نبود، اصرار داشت فرزندش برای ادامه تحصیل به مکتب برود.
در ۱۳ سالگی از خسرویه به شهر قوچان رفت
و پس از ۳ سال تحصیل، پیاده از راه
سبزوار و نیشابور، به
مشهد رفت
و در مدرسه «دو درب»
ادبیات و سطح را تا
قوانین فرا گرفت.
در
۱۳۱۳ق/۱۸۹۵م در سن ۲۰ سالگی همراه یکی از همدرسانش پیاده از راه کویر طبس وارد
یزد شد
و از آن‌جا به
اصفهان رفت
و در مسجد عربون ساکن گردید.
در اصفهان
منظومه حاج ملا هادی سبزواری را نزد
آخوند کاشی،
رسائل را از شیخ
عبدالکریم گزی و حکمت را نزد
میرزا جهانگیرخان قشقایی فرا گرفت. گاهی نیز در درس
فقه و خارج
آقا نجفی اصفهانی حاضر می‌شد.
تحصیلات آقا نجفی قوچانی در اصفهان با دشواری بسیار همراه بود چنان‌که گاه ناچار می‌شد برای گذران زندگی، برخی از کتاب‌های خود را به بهای اندک بفروشد.
آقا نجفی پس از ۴ سال توقف در اصفهان، روانه
عراق شد
و پیاده آهنگ
نجف کرد.
و چون بدان‌جا رسید، در حجره‌ای متروک واقع در یکی از مدارس شهر ساکن شد. در نجف به حوزه درس آخوند ملا محمدکاظم خراسانی راه یافت
و تصمیم گرفت برای ادامه تحصیل در آن‌جا بماند. وی سخت به
آخوند ملا محمدکاظم خراسانی ارادت می‌ورزید به گونه‌ای که در جنبش مشروطیت
و قیام آخوند
و علمای نجف از طرفداران مشروطیت گشت
و حقایقی از جنبش روحانیت را در کتاب
سیاحت شرق یاد کرد.
شریعت اصفهانی و محمدباقر اصطهباناتی نیز از استادان او بودند.
آقا نجفی قوچانی در ۳۰ سالگی به
درجه اجتهاد رسید.
در آخرین روزهای توقف در نجف، از فوت پدرش در قوچان آگاه شد
و ناگزیر پس از ۲۰ سال توقف در آن شهر، در
۱۳۳۸ق/۱۹۲۰م به
ایران آمد
و برای زیارت به مشهد رفت. پس از توقفی کوتاه در مشهد، به درخواست مردم قوچان وارد این شهر شد
و ماندگار گشت.
وی متجاوز از ۲۵ سال از عمر خود را در مقام فقاهت
و حاکمیت شرع در قوچان گذراند
و در ضمن به اداره حوزه علوم دینی پرداخت.
آقا نجفی در
شب جمعه ۲۶
ربیع‌الثانی ۱۳۶۳ق/۲۰ مارس ۱۹۴۴م در ۶۸ سالگی در قوچان بدرود زندگی گفت
و در حسینیّه خود به خاک سپرده شد.
آرامگاه او اکنون زیارتگاه مردم قوچان است.
۱-
شرح دعای صباح، خطی، وی
دعای صباح منسوب به
امام علی (علیه‌السلام) را به
فارسی برگردانده
و آن‌را شرح کرده است. نگارش این اثر در
۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م پایان یافته است؛
۲-
عذر بدتر از گناه، درباره مشروطیت ایران، انشای این رساله آمیزه‌ای از نثر
عربی و فارسی است، نگارش آن متعلق به ۱۳۲۸ق/۱۹۱۰م؛
۳-
سیاحت شرق، این اثر از تألیفات مهم آقا نجفی است
و درباره سوانح عمر از ابتدای زندگی، گزارش تحصیلات او در شهرهای قوچان، مشهد
و اصفهان
و چگونگی ورودش به نجف اشرف
و تحصیلات نهایی تا رسیدن به درجه اجتهاد است. وی در این کتاب ضمنِ شرح ماجرای زندگی
و مشقّات دوران تحصیل که به مناسبت رویدادهای زندگیش پیش آمده، مباحث
و معارف اسلامی را به استناد
آیات و روایات با قلمی ساده شرح داده است. در این کتاب خواننده با نکات علمی
و رویدادهای آن زمان آشنا می‌شود. چون آقا نجفی خود در اوایل
مشروطیت در نجف بوده، رویدادهای تاریخی
و واکنش نهضت مشروطیت را در عراق بویژه در نجف، به تفصیل شرح داده است. مسائل تعلیم
و تربیت
و تزکیه نفس نیز در این کتاب به چشم می‌خورد. این کتاب در
۱۳۴۷ق/۱۹۲۸م نگارش یافته
و در ۱۳۶۲ش در
تهران چاپ شده است؛
۴-
سیاحت غرب، در کیفیت
عالم برزخ و ارواح بعد از
مرگ، خطی است
و در
۱۳۵۲ق/۱۹۳۳م نگارش یافته است؛
۵- شرح
و ترجمه
رسالة تُفّاحیّه ارسطو از
باباافضل کاشانی، خطی، نگارش
۱۳۵۴ق/۱۹۳۵م؛
۶- سفری کوتاه به آبادی‌های قوچان، که در ضمن آن به اوضاع اجتماعی
و اعتقادی روستاییان نیز پرداخته است؛
۷- اثبات رجعت، خطی، عربی
و فارسی، نگارش ۱۳۲۱ش؛
۸- حیوة الاسلام فی احوال آیة الله الملک العلام، خطی، در شرح حال آخوند ملا محمدکاظم خراسانی.
از وی کتاب‌های دیگری نیز یاد شده است.
(۱) آقا نجفی، محمدحسن،
سیاحت شرق، به کوشش رمضان‌علی شاکری، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۲ش.
(۲) حائری، عبدالهادی، تشیّع
و مشروطیت در ایران، ص۱۱۷، ۱۱۸، ۱۴۹، تهران، امیرکبیر، ۱۳۶۰ش.
(۳) شاکری، رمضان‌علی، جغرافیای تاریخی قوچان، ص۲۲۰، ۲۲۱، فرهنگ
و هنر خراسان، ۱۳۴۶ش.
(۴) کفایی، عبدالحسین، مرگی در نور (زندگانی آخوند خراسانی)، ص۴۴، ۴۵، ۱۰۲-۱۰۶، ۱۲۲، ۱۲۳، ۱۸۵-۱۸۶، ۲۸۳، -۲۸۵، ۲۶۹-۲۷۱، مشهد، زوار، ۱۳۵۹ش.
•
مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دانشنامه بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آقا نجفی قوچانی»، ج۱، ص۳۰۱.
