آراستگی ظاهری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آراستگی ظاهری، مرتب، پاکیزه و مناسب‌بودن سر و وضع ظاهر است. انسان به اقتضای
فطرت، جویای پاکیزگی، زیبایی، تمیزی و آراستگی بوده و از ژولیدگی، پلیدی، پلشتی و پریشانی نفرت دارد.
از آنجا که
دین مقدس اسلام منطبق بر این فطرت الهی است، به پیروانش دستور می‌دهد تا همواره، مظاهر زشتی و پلیدی و بوهای بد و نفرت‌انگیز را از خود و محیط زندگی خویش دور سازند و خود را به ویژه هنگام برخورد با دیگران زینت کنند و با ظاهری آراسته و زیبا در معرض دید هم‌نوعان خود ظاهر شوند. پاکیزگی عمومی و رسیدگی به
موی سر از جلوه‌های عمده در آراستگی ظاهر است.
در
قرآن کریم و
سیره پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) و
اهل بیت (علیهم‌السلام) به آراستگی ظاهری اهمیت زیادی داده شده است.
آراستگی یعنی آراسته بودن و عمل آراسته از نظر لغوی به معنای زینت دادن و تزیین کردن است. اما معانی دیگر مانند
نظم و مرتب بودن، هماهنگ بودن و آماده و مهیا بودن نیز برای آن گفته شده است.
از نظر
قرآن کریم، استعداد درک زیبایی از جمله مواهب فطری
خداوند در
روح آدمی است و وجود موجودات زیبا در جهان، پاسخی به این خواسته فطری بوده و نعمتی از نعمت‌های گران‌بهای آفریدگار حکیم است. در مورد جایگاه آراستگی همین جمله کافیست که خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «إِنَّا زَینَّا السَّمَاءَ الدُّنْیا بِزِینَةٍ الْکَوَاکِبِ؛
ما آسمان نزدیک (پایین) را با ستارگان آراستیم.» همان‌طور که از این آیه استفاده می‌شود خداوند ستارگان را زینت‌های آسمان قرار داده و از آن با عنوان نعمت یاد می‌کند.
قرآن کریم در آیه‌ای («یا بنی ادَمَ خُذُوا زینَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِدِ...؛
ای فرزندان آدم زینت و آرایش خود را در هر مسجدی برگیرید.») انسان‌ها را به آراستگی و برگرفتن زینت‌های خود، هنگام رفتن به مساجد دعوت می‌کند (که البته این توصیه منحصر به آرایش ظاهری نبوده و زینت‌های معنوی مانند
طهارت و
تقوا را نیز شامل می‌شود.)
بنابراین زینت فی‌نفسه امری مذموم و ناپسند نیست. لذا خداوند در خلقت آسمان‌ها و زمین از زینت استفاده نموده است. همچنین بهره‌گیری از زینت را برای
مسلمانان مجاز دانسته و آن‌ها را به آراستگی فرا می‌خواند و نظر کسانی را که به غلط، آراستگی و زینت را با دین و آموزه‌های ناب آن در تضاد می‌پندارند، مردود می‌شمارد: «قُل مَنْ حَرَّمَ زینةَ الله‌ِ الَّتی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مَنِ الرِّزْقِ قُلْ هِیَ لِلَّذینَ امَنُوا؛
ای رسول! بگو چه کسی زینت خدا را که برای بندگان خود بیرون آورده و نیز روزی‌های پاکیزه را حرام کرده است؟ بگو این برای کسانی است که ایمان آورده‌اند.»
در
سیره پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) آمده است که هرگاه ایشان قصد خروج از خانه یا پذیرفتن کسی را داشت،
موی سر خود را شانه می‌زد، سر و وضع خود را مرتب می‌کرد، خویشتن را می‌آراست و برای آنکه تصویر خود را ببیند، در ظرف آبی می‌نگریست. وقتی سبب این کار را می‌پرسیدند، می‌فرمود: «اِنَّ اللهَ تَعالی یُحِبُّ مِنْ عَبْدِهِ إِذا خَرَجَ إِلی إخْوانِهِ أَنْ یَتَهَیّاَ لَهُمْ وَ یَتَجَمَّلَ؛
خداوند متعال دوست دارد که بنده‌اش چون به سوی برادران خود بیرون می‌رود خود را برای آن‌ها منظم کند و خود را بیاراید و زیبا سازد».
هزینه‌ای که آن حضرت برای تهیّه عطر و بوی‌خوش مصرف می‌کرد، از هزینه خوراکش بیشتر بود و در شب تاریک قبل از آنکه با چشم دیده شود، از بوی خوشی که از او در فضا پراکنده بود، شناخته می‌شد.
از
امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده که
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از هر کوی و برزنی که عبور می‌کرد. تا مدّتی بوی خوشی فضای آنجا را معطر می‌ساخت به گونه‌ای که مردم می‌فهمیدند که رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از آن محل عبور کرده است.
امیرالمؤمنین (علیهالسلام) که خود در غایت
زهد و ساده‌زیستی بود، هرگز سهل‌انگاری در آراستگی و آراسته بودن را روا نمی‌دانست. روایتی از آن حضرت نقل شده که نشان می‌دهد رفاقت و صمیمیت و خویشاوندی نباید باعث کوتاهی در این امر شود. آن حضرت فرمود: «لِیتَزَینَ اَحَدُکُم لأَخیهِ الْمُسْلِمِ کما یتَزَینَ لِلْغَریبِ الَّذی یحِبُّ أَنْ یراه فی احسن الهَیئة؛
هر یک از شما برای برادری که به دیدنتان آید خود را بیارائید چنان‌که برای بیگانه‌ای مایلید در بهترین قیافه شما را ببیند، زینت می‌کنید.
البته باید به این نکته هم توجه داشت که در این امر نباید از حد
افراط و
تفریط بیرون رفت. از این‌رو، مرزهایی برای آن بیان شده است، مثلا در
فقه پوشیدن
لباس شهرت، خود را در پوشش، شبیه کافران در آوردن و پوشش با هدف فتنه‌انگیزی و... جایز دانسته نشده است. بر این اساس، همان‌طور که آراستگی حلال و شایسته موجب استحکام و ایجاد نشاط و سلامت در ارتباط‌ها می‌شود، آراستگی ناشایست و حرام، با این امور منافات دارد و موجب مفسده برای فرد و جامعه می‌شود.
آراستگی ظاهری با توجه به فرامین معصومین (علیهم‌السلام) بر دو قسم تقسیم می‌شوند:
پاکیزگی گذشته از تأثیر بسزایی که در سلامت شخصی و اجتماعی انسان دارد، موجب دل‌پذیری و جلب نظر بیننده می‌شود، بلکه یکی از خواسته‌های فطری انسان است و با سرشت انسان آمیخته شده است.
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرماید: «النَّظَافَةُ مِنَ الْإِیمَان؛
پاکیزگی جزئی از
ایمان است». یعنی یکی از نشانه‌های
مؤمن، پاکیزگی و آراستگی است.
امام رضا (علیهالسلام) می‌فرماید: «مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِیاءِ التَّنَظُّف؛
پاکیزگی از اخلاق انبیاست».
در بعضی از روایات به موارد خاص نظافت اشاره شده است. امام صادق (علیهالسلام) در قسمتی از حدیث خود می‌فرماید: «إِنَّ اللهَ تَعَالَی یحِبُّ الْجَمَالَ وَ التَّجَمُّلَ وَ یکْرَهُ الْبُؤْسَ وَ التَّبَاؤُسَ فَإِنَّ اللهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا أَنْعَمَ عَلَی عَبْدٍ نِعْمَةً- أَحَبَّ أَنْ یرَی عَلَیهِ أَثَرَهَا -قِیلَ وَ کَیفَ ذَلِکَ قَالَ ینَظِّفُ ثَوْبَهُ وَ یطَیبُ رِیحَهُ- وَ یحَسِّنُ دَارَهُ وَ یکْنُسُ أَفْنِیتَهُ -حَتَّی إِنَّ السِّرَاجَ قَبْلَ مَغِیبِ الشَّمْسِ ینْفِی الْفَقْرَ- وَ یزِیدُ فِی الرِّزْقِ؛
همانا خدا دوست دارد زیبایی و زیبانمایی را و زشت می‌دارد بدحالی و بدنمائی را. زیرا خداوند عزوجل چون نعمتی به بنده دهد دوست دارد اثرش را در او بیند، گفته شد، چگونه؟ فرمود: جامه خوب و پاکیزه و بوی خوش بزند و خانه خوب و گرد و غبار خانه را جاروب کند، تا این‌که چراغ را پیش از غروب خورشید روشن کند که فقر را ببرد و روزی را بیفزاید».
در حدیثی از قول پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در مورد شخصی آلوده چنین آمده است: «اِنّ اللهَ تَعالی یبغِضُ الوَسِخَ و الشَعِثَ؛
خداوند متعال شخص آلوده و ژولیده را دشمن می‌دارد.»
موی سر یکی از جلوه‌گرترین اجزای بدن است. زیبایی رو و صورت با
موی سر جلوه پیدا می‌کند مخصوصاً در نزد بانوان. اگر فردی صورت، ابرو، چشم، لب و بینی زیبا داشته باشد ولی
موی سر نداشته باشد، آن زیبایی جلوه نمی‌کند و چه بسا آن فرد را زشت نشان دهد. به‌همین دلیل،
امامان معصوم (علیهم‌السلام) سفارش‌هایی درباره
موی سر بیان کرده‌اند.
امام صادق (علیهالسلام) فرمود: «إِنَّ مِنْ أَجْمَلِ الْجَمَالِ الشَّعْرَ الْحَسَن؛
از زیباترین زیبایی‌ها،
موی نیکو و قشنگ است.» در جای دیگر می‌فرماید: «الشَّعْرُ الْحَسَنُ مِنْ کِسْوَةِ اللَّهِ فَأَکْرِمُوه؛
موی خوب و زیبا یک پوشاک خدائیست پس آن را گرامی دارید.»
امام رضا (علیهالسلام) فرمود: «ثَلَاثٌ مِنْ سُنَنِ الْمُرْسَلِینَ الْعِطْرُ وَ إِحْفَاءُ الشَّعْرِ وَ کَثْرَةُ الطَّرُوقَة؛
سه چیز است که از آداب و سنن پیامبران است، عطر زدن، مو گذاشتن و بسیار همبستر شدن.»
حضرت امیر مؤمنان (علیهالسلام) فرمود: «إِنَّ اللهَ جَمِیلٌ یحِبُّ الْجَمَالَ وَ یحِبُّ أَنْ یرَی أَثَرَ نِعْمَتِهِ عَلَی عَبْدِه؛
خداوند جمیل است و جمال را دوست دارد و دوست دارد آثار نعمت خود را بر بنده‌اش ببیند.
در تعالیم پیشوایان اسلام، در خصوص آراستگی ظاهر، توصیه‌های فراوانی مطرح شده که این مختصر را گنجایش همه آن‌ها نیست. از آن جمله است توصیه به پوشیدن لباس پاکیزه و آراسته، شانه زدن و مراقبت از
موی سر و محاسن، تمیز نگه داشتن بدن و زدودن موهای زاید آن، کوتاه کردن ناخن و
موی شارب و درون بینی و پرهیز از آنچه که موجب نفرت و کراهت دیگران می‌شود، از قبیل بوی بد دهان که ناشی از مسواک نزدن و خلال نکردن دندان‌هاست.
قبل از پرداختن به آراستگی جسمی و ظاهری از منظر معصومان، به پاکیزگی روح و آراستن باطن در کلام آن بزرگواران می‌پردازیم. آراستگی روح را به سه بخش می‌توان تقسیم کرد:
۱. آراستگی
اندیشه: این آراستگی را می‌توان به سه زینت اساسی خلاصه کرد:
علم،
حکمت و
ادب. علم: امام علی (علیهالسلام) می‌فرمایند: «الْعِلْمُ زَینُ الْأَغْنِیاءِ وَ غِنَی الْفُقَرَاء؛
دانش، زینت‌دهنده ثروتمندان است (منظور از ثروتمندان یعنی کسانی که علم دارند) و بی‌نیازکننده فقرا (یعنی کسانی که علم ندارند و جاهل هستند)». در حدیثی دیگر فرمود: «الْعِلْمُ أَشْرَفُ حِلْیةٍ وَ عَطِیة؛
دانش والاترین و بلندترین زیور و هدیه (بخشیده شده) است».
حکمت: «عَلَیکَ بِالْحِکْمَةِ فَإِنَّهَا الْحِلْیةُ الْفَاخِرَة؛
فراگیر حکمت را پس بدرستی که آن زیوری است فاخر.» مراد از حکمت، علم راست و کردار درست است و فاخر، هر چیز نفیس و نیکوئیست.
ادب: امیرالمؤمنین (علیهالسلام) می‌فرماید: «حُسْنُ الْأَدَبِ زِینَةُ الْعَقْل؛
ادب نیکو، زیور و زینت خرد و
عقل است».
۲. آراستگی گفتار: در این‌باره بحث فراوانی وجود دارد، اما خلاصه‌ای از آن را بیان می‌کنیم. منظور از آراستگی در گفتار، دروغ نگفتن، ناسزا نگفتن، دشنام ندادن، غیبت نکردن، تهمت نزدن، آبرو نریختن و غیر این‌هاست. چاره همه این گناهان سکوت است.
امام صادق (علیهالسلام) می‌فرماید: «الصَّمْتُ کَنْزٌ وَافِرٌ وَ زَینُ الْحَلِیمِ وَ سَتْرُ الْجَاهِل؛
سکوت گنجی است فراوان و زینت شخص حلیم و بردبار و پوششی است برای جاهل و نادان».
۳. آراستگی رفتار: منظور از آراستگی در رفتار،
انصاف،
وفا و
بردباری،
سخاوت و... است. در این زمینه روایات فراوانی هست. امام صادق (علیهالسلام) می‌فرماید: «رَأَیتُ الْوَفَاءَ یزَینُ الرِّجَال؛
چنین است که وفا، مردان را زینت می‌دهد».
امام علی (علیهالسلام) می‌فرماید: «زَینُ الْمُصَاحَبَةِ الِاحْتِمَال؛
زینت مصاحبت، تحمل کردن است؛ یعنی تحمل کردن بی‌ادبی‌های مصاحب (دوست) یا تحمل دیون و اخراجات و مؤنات او هرگاه و هر زمان که محتاج باشد». همچنین امیرمؤمنان (علیهالسلام) می‌فرماید: «السَّخَاءُ یکْسِبُ الْمَحَبَّةَ وَ یزَینُ الْأَخْلَاق؛
سخاوت دوستی را کسب می‌کند؛ یعنی باعث می‌شود که مردم با او دوست شوند و خوبی‌ها و خصلت‌ها را زینت و آرایش می‌دهد».
نتیجه آن که
اسلام، روی اصل آراستگی ظاهر (هم‌چون آراستگی باطن) تاکید کرده است. بنابراین، باید توجه داشت که اگر مسلمانی با وضع آشفته و ظاهری زشت و پریشان در جامعه ظاهر شود، به خصوص اگر از نظر شغلی، وابستگی به
حکومت اسلامی داشته باشد، وجود او یکی از وسایل تبلیغ علیه اسلام خواهد بود. وارستگی از قید ظواهر، هرگز به این معنا نیست که شخص خود را از هرگونه آرایش ظاهری محروم کند و بدین‌وسیله در نظر دیگران خوار و بی‌مقدار جلوه نماید.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «نظافت و آراستگی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۰/۲۹. سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «آراستگی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۸/۱۰/۲۹.
