آثار مرتضی حائری یزدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مرتضی حائری یزدی (۱۳۳۴-۱۴۰۶ق) فرزند
شیخ عبدالکریم حائری،
فقیه و عالم امامی بوده و آثار و تألیفات مهمی از وی در موضوعات فقهی، اصولی و قرآنی به جای مانده است.
مرتضی حائری یزدی نخستین پسر
آیتاللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، مؤسس
حوزه علمیه قم، است. در شش سالگی همراه پدر به
قم رفت.
پس از گذراندن مراحل اولیه سطح
فقه و
اصول، سطوح عالی را نزد
سیدمحمدتقی خوانساری و
سید محمدرضا گلپایگانی و
سیدمحمد محقق یزدی، معروف به داماد، فراگرفت. سپس مدتی در محضر پدر خود شاگردی نمود و پس از وفات او، حدود پانزده
سال در درسهای فقه و اصولِ پدر همسر خود (
سیدمحمد حجت کوهکمری) و
سیداحمد خوانساری شرکت کرد.
وی از کسانی بود که برای اقامت
آیتاللّه حسین بروجردی در قم تلاش کرد و مدتی در حلقه درس وی حضور یافت. بخش الهیاتِ
اسفار صدرالمتألهین را خصوصی درس گرفت و بر سایر مباحث آن کتاب نیز با مطالعه و رجوع به
امام خمینی (رحمةاللهعلیه) وقوف یافت.
حائری از دو
مرجع تقلید مبرِّز
نجف،
سیدابوالحسن اصفهانی و
آقا ضیاءالدین عراقی،
گواهی اجتهاد داشت
و پس از
سالها تدریس مقدمات و سطح، از حدود سی سالگی به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت که نزدیک سی
سال طول کشید.
حائری عالِمی پرهیزکار و سادهزیست، متواضع و خوشخلق و در رفع نیازها و مشکلات مردم بسیار کوشا بود و
نماز جماعت او در
مسجد اعظم قم، باشکوه و معنویت خاصی برگزار میشد.
ایشان در ۱۳۶۴ش درگذشت و پس از
تشییع باشکوهی، در مسجد بالا سر
حرم حضرت معصومه (علیهاالسلام)، نزدیک مدفن پدرش به خاک سپرده شد.
آثار فقهی ایشان عبارتاند از:
۱.
ابتغاء الفضیلة فی شرح الوسیله که شرحی موجز و استدلالی بر
وسیلةالنجاةِ سیدابوالحسن اصفهانی است. بخشی از آن در یک مجلد در ۱۳۸۳ در قم چاپ شد و دیگر مجلدات خطی کتاب، پس از وفات مؤلف، به
کتابخانه آیتاللّه مرعشی نجفی اهداگردید.
۲.
صلاة الجمعه حاوی مباحثات آیتالله حائری در مبحث
نماز جمعه که از ۱۳۴۹ش آن را تدریس میکرد و با افزودن بعضی مطالب تکمیلی به آنها، صلاة الجمعة را نگاشت که در ۱۴۰۹ در قم به چاپ رسید. متن کتاب بر اساس
قواعد الاحکام علامه حلی است و مؤلف در بعضی فروع، از آثار دیگر نیز استفاده کرده است.
۳.
خلل الصلاة و احکامه این کتاب با تحقیق شاگرد او محمدحسین امراللهی در ۱۴۲۰ در قم چاپ شد.
۴.
کتاب الخمس کتابی نسبتآ مفصّل که به صورت فتوایی نگاشته شده و از فروع فقهیِ مندرج در کتابهای قدما (قواعدالاحکام،
شرایع الاسلام،
اللمعة الدمشقیه،
العروة الوثقی، وسیلة النجاة و منابع دیگر) بهره گرفته و مؤلف شرحی مفصّل، استدلالی و تحلیلی بر این متن فتوایی نوشته است. این کتاب، همراه با شرح آن، در ۱۴۱۸ با تحقیق محمدحسین امراللهی در قم چاپ شد.
۵.
کتاب الطهاره که شرح عروة الوثقی تا مبحث «احکام اموات» است.
همچنین رسالههایی درباره
نماز مسافر،
حدیث رفع و موضوع «
تَعاقُبِ ایادی» در
غصب، حاشیهای بر
مکاسب شیخ انصاری و حاشیهای بر کتاب الصلوة آیتاللّه عبدالکریم حائری یزدی نوشته است. ظاهرآ هیچیک از این نوشتهها تاکنون به چاپ نرسیده است.
مهمترین اثر آیتالله حائری در
اصول فقه کتابِ
مبانی الاحکام فی اصول شرائع الاسلام، یک دوره کامل اصول فقه به ترتیب مباحث کفایة الاصول است و در واقع چکیده بحثهای دوره اول درس خارج اصول فقه او در طول دوازده
سال تدریس است. جلد اول این کتاب، با تعلیقاتی در پایین صفحات و مقدمه
سیدمصطفی محقق داماد، در ۱۳۸۲ش/ ۱۴۲۴ از سوی محمدحسین امراللهی در قم چاپ شد. دیگر آثار اصولی او عبارتاند از: حاشیه بر کفایة الاصول و حاشیه بر بخش «اجتهاد و تقلید» کتاب العروة الوثقی.
آیتالله حائری درباره برخی مباحث قرآنی و تفسیری آثاری دارد. «پرتوی از
انوار آسمانی» عنوان مجموعهای از مقالات اوست که در نخستین شمارههای مجله مکتب تشیع در موضوع
اعجاز قرآن چاپ شد و صورت کاملتر آن را برادرش،
مهدی حائری یزدی، با نام علوم قرآن به چاپ رساند.
مقالاتی از او باعنوان «مباحثی در تفسیر
سوره حمد» نیز، در دوازده شماره نشریهی
کتابخانه عمومی مسجد اعظم قم، از ۱۳۴۴ تا ۱۳۴۵ش منتشر شد.
مقالات «استدلال در قرآن»، «تفسیر
سوره کوثر»، «تفسیر
سوره مسد» و تفسیر چند آیه از
قرآن کریم، از جمله
آیه مودت و
آیه بلاغ، از دیگر آثار قرآنی اوست که برخی از آنها چاپ شده است.
مجموعه تألیفات قرآنی و تفسیری حائری همراه با چکیده عربی و انگلیسی آنها در آفاق
نور (ویژهنامه آثار قرآنی آیتاللّه شیخ مرتضی حائری (رحمةاللهعلیه)) در ۱۳۸۱ش در قم چاپ شد. وی درباره برهانهای عقلی و قرآنیِ اصول اعتقادات نیز تألیفی دارد که در آفاق
نور به چاپ رسیده است.
برخی دیگر از آثار آیتالله حائری عبارتاند از: مجموعه یادداشتها درباره خاطرات شخصی او در مورد خود و پدرش و نیز ماجراهایی معنوی و عرفانی که با نام سِرّ دلبران در ۱۳۷۷ش، با مقدمه
رضا استادی، در قم چاپ شد؛ و مجموعه چند سخنرانیاش در
ایام فاطمیه به تحریر خود او که در نسخههای محدودی تکثیر شده است.
اشعاری هم از او برجایمانده است.
(۱) آفاق
نور،
سال ۱، ش ۱ (زمستان ۱۳۸۱).
(۲) ایران، مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهائی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۶۴ـ۱۳۶۸ش.
(۳) مرتضی حائرییزدی، سرّ دلبران: عرفان و توحید ناب در ضمن داستانها، بهکوشش رضا استادی، قم ۱۳۷۷ش.
(۴) مرتضی حائرییزدی، صلاةالجمعة، قم ۱۴۰۹.
(۵) مهدی حائرییزدی، خاطرات دکتر مهدی حائرییزدی، بهکوشش حبیب لاجوردی، تهران ۱۳۸۱ش.
(۶) صادق حسینی یزدی، شرح زندگانی حضرت آیتاللّه مؤسس و فرزند برومندشان آیتاللّه حاجشیخمرتضی حائری (ره)، قم ۱۳۸۱ش.
(۷) موسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق (علیهالسلام)، ماهنامه درسهایی از مکتب اسلام،
سال ۲۶، ش ۲ (اردیبهشت ۱۳۶۵).
(۸) محمد شریفرازی، گنجینه دانشمندان، تهران ۱۳۵۲ـ۱۳۵۴ش.
(۹) مرتضی قاسمزاده، «گذری بر نشریهی کتابخانهی عمومی مسجد اعظم»، پیام حوزه،
سال ۸، ش ۳ (پاییز ۱۳۸۰).
(۱۰) حسین مدرسی طباطبائی، مقدمهای بر فقه شیعه: کلیات و کتابشناسی، ترجمه محمدآصف فکرت، مشهد ۱۳۶۸ش.
(۱۱) اطلاعات، ش ۱۵۹۲۲، ۱۵ مرداد ۱۳۵۸.
(۱۲) بینات،
سال ۱، ش ۳، پاییز ۱۳۷۳.
(۱۳) بینات،
سال ۲، ش ۱، بهار ۱۳۷۴.
(۱۴) بینات،
سال ۳، ش ۱، بهار ۱۳۷۵.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حائری یزدی»، شماره۵۷۶۱.