آداب
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آداب جمع ادب بوده و به سه معنی به کار رفته است: رفتارها و گفتارهای شایسته،
تأدیب و
تنبیه و
علوم ادبی. از بررسی کلمات فقیهان و کاربرد این واژه در
فقه برمی آید که
آداب، اعم از احکام لزومی و غیر لزومی است
آداب در ابواب متعدّد در همان معنای لغوی استعمال شده است، لیکن با توجّه به تعدّد معنای لغوی، در بیشتر کتاب‌ها و ابواب فقهی، عنوانی برای بیان
آداب آن قرار داده شده است؛ مانند:
آداب نماز،
روزه،
حج،
جهاد،
اعتکاف،
دعا،
تجارت،
قضاء،
ازدواج،
معاشرت،
خوابیدن،
سفر،
زیارت،
احتضار،
تکفین،
دفن، و دیگر عناوینی که به
فعل مکلّف تعلّق گرفته است و در مدخل مربوط از آن‌ها بحث خواهد شد.
در
مجموع سه معنای کلی برای
آداب در
ابواب فقهی می توان ذکر نمود:
آنچه در بیشتر ابواب فقه منظور فقیهان است،
مجموع رفتارها و خصلت‌های شایسته ای است که فعل یا ترک آن‌ها از دیدگاه
شارع مقدس، موجب حسن و کمال فعلی می‌شود که
حکم شرعی به آن تعلّق گرفته است؛ مانند:
آداب نماز،
روزه،
زیارت،
جهاد و
تخلّی.
آداب در باب
حدود و
تعزیرات، که معنای ادب کردن را می‌دهد، حتی برخی فقیهان در عنوان این باب، واژه
آداب را جایگزین کلمه
تعزیرات کرده و نوشته اند: کتاب الحدود و
الآداب.
آداب در باب تجارت، که در بحث فروختن کتاب‌های مربوط به
ادب یا آموزش
آداب و گرفتن مزد در برابر آن، در معنای علوم ادبی به کار رفته است.
در اینجا لازم است به دو نکته مهم اشاره شود:
آداب به معنای اول، گاه به عنوان عملی مستقل نگریسته شده است؛ مانند: نظافت کردن و ناخن گرفتن، و گاه صفت رفتاری در فعلی است از قبیل
آداب غذا خوردن. در بعضی
آداب مانند
غسل جمعه و
زیارت و
احرام،
قصد قربت معتبر است، ولی در بعضی دیگر مانند
آداب تجارت، معتبر نیست.
از بررسی کلمات فقیهان و کاربرد این واژه در
فقه برمی آید که
آداب، اعم از احکام لزومی و غیر لزومی است؛ یعنی هم
مستحبات و
مکروهات را در بر می‌گیرد و هم
واجبات و
محرمات را مانند
آداب تخلی که ضمن آن، واجبات و محرّمات آن نیز ذکر شده است؛
هر چند اصل وجوب یا حرمت فعلی مانند وجوب نماز و حرمت
زنا، ادب نامیده نمی‌شود.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۱۰۹-۱۱۰.
