کتاب (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب به معنای مجموعه‌ای از نوشته‌ها بر کاغذ دارای جلد است.
از احکام آن در باب‌های
طهارت،
صلات،
زکات،
خمس،
حج، ،
تجارت،
رهن،
وقف،
ارث، و نیز
مسائل مستحدثه سخن گفته‌اند.
عنوان کتاب دارای دو معنا می‌باشد:
الف: گاه در مقابل سنت و دیگر منابع فقه به کار میرود که مراد از آن قرآن کریم است و در اصول فقه، همچنین کلمات فقها در مقام استدلال کاربرد دارد.
ب: گاهی نیز مراد از آن مطلق کتاب‌ها می‌باشد که موضوع این عنوان است.
برای عنوان کتاب در برخی ابواب فقهی مطالبی بیان شده است.
اهانت به
قرآن و نیز کتب فقهی و حدیثی و دیگر کتب محترم
حرام است، از این‌رو استنجا،
نجس کردن و سوزاندن آنها جایز نیست.
و چنانچه یکی از اینها در چاه
مستراح بیفتد، باید فوری از آن بیرون آورده شود و در صورت عدم امکان باید در چاه را ببندند و از آن استفاده نکنند تا زمانی که پوسیده شود.
کسی که دعاهای نماز
میت را از حفظ، ندارد میتواند آنها را از روی کتاب بخواند.
گرفتن
زکات برای مستحق جهت خریدن کتب علمی مورد نیاز جایز است.
به قول برخی دادن زکات از سهم سبیل الله از سوی پدر به
فرزند برای خرید کتابهای دینی مورد نیاز، همچنین برای خریدن
قرآن یا کتاب
دعا و
وقف آن، هرچند بر
فرزندان خود یا کسانی که واجب النفقه‌اند، جایز است.
در مقابل برخی گفته‌اند خریدن کتاب از سهم سبیل الله برای
فرزند همچنین خریدن از سهم یاد شده و وقف کردن آن جایز نیست مگر آنکه مصلحت عام که نفعش به عموم بر میگردد ـ اقتضای چنین کاری را داشته باشد.
کتابهای مورد نیاز شخص در صورتی که از درآمد کسب همان سال تهیه شده باشد، از مئونه به شمار میرود و
خمس به آن تعلق نمیگیرد. اگر کتابی چندین جلد باشد و تنها بعضی جلدهای آن مورد نیاز باشد، چنانچه تهیه جلدهای مورد نیاز متوقف بر خریدن دوره کامل آن باشد، تمامی آنها از مئونه محسوب می‌شوند و از دایرۀ شمول خمس خارج‌اند. در غیر این صورت به جلدهایی که بدانها نیاز نمیباشد خمس تعلق میگیرد.
اگر کسی کتاب‌هایی دارد که به آنها نیاز ندارد یا با داشتن نیاز میتواند هر زمان بخواهد از کتابخانه‌های عمومی نیازش را برطرف سازد، چنانچه مبلغ کتاب‌ها در صورت فروش تامین کننده هزینه
حج باشد، با فراهم بودن دیگر شرایط وجوب حج، باید آنها را بفروشد و حج بگزارد.
به قول مشهور، فروختن بلکه مطلق تملیک
قرآن به کافر جایز نیست. آیا فروختن و تملیک کتب
حدیث، دعا و دیگر کتبی که در آنها به آیات
قرآن به عنوان شاهد یا دلیل استناد شده نیز به
کفار حرام است یا نه؟ مسئله محل اختلاف است.
خرید و فروش و نگهداری کتابهای گمراه کننده جایز نیست، مگر برای پاسخگویی و نقد آن برای کسی که از نظر علمی توانایی این کار را دارد.
گرفتن دستمزد برای نوشتن کتابهای دینی و غیر دینی جز کتابهای دربردارنده مطالب باطل و گمراه کننده جایز است،
چنان که چاپ و پخش آنها نیز همین حکم را دارد.
کسی که بدهکار است برای پرداخت بدهی خود،
واجب است آنچه دارد بابت آن پرداخت کند جز آنچه استثنا شده است. به تصریح برخی، کتابهای علمی مورد نیاز برای اهل آن از جمله استثنا شده‌ها است.
به تصریح برخی، گرو گذاشتن کتابهای فقهی و حدیثی نزد
کافر مکروه است.
خارج کردن کتابهای ادعیه و غیر آن که
وقف مساجد و مشاهد مشرفه شده‌اند، از این اماکن جایز نیست.
به گفته برخی کتابهای باقی مانده از پدر همچون
قرآن از آن پسر بزرگ‌تر است، لیکن به گفته بعضی دیگر، پسر بزرگ‌تر نسبت به کتابهای پدر با دیگر ورثه احتیاطاً مصالحه کند.
آیا حق تالیف برای نویسنده کتاب و حق نشر برای ناشر آن که از آن به حق معنوی تعبیر می‌شود، ثابت است یا نه؟ مسئله اختلافی است.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۷، ص۵۹.
