کتاب الصوم (للشیخ الانصاری)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مؤلف این کتاب، شیخ اعظم،
شیخ مرتضی انصاری قدس سره بوده و درباره مسائل صوم است.
کتاب حاضر از سه بخش تشکیل می‌شود، و هر بخش آن درباره جنبه‌ای از جنبه‌های روزه است، البته گاهی هم تداخلی در برخی موارد دیده می‌شود، این سه بخش از این قرارند:
این قسمت شرح مزجی بخشی از کتاب صوم «ارشاد الاذهان»
علامه حلی قدس سره میباشد که متضمن بحثی درباره ماهیت
روزه به همراه یک خاتمه است، یعنی از صفحه ۲۹۶ تا ۳۰۰ چاپ جدید.
این قسمت شرح بخشی از کتاب صوم «قواعد الاحکام» میباشد، و مشتمل مطلب دوم در موجبات افطار، از عبارت: «و بالغروب للتقلید او للظلمة...» و مطلب سوم «فی ما یجب بالافطار» و مطلب چهارم از عبارت: «و یستحب التتابع» که در انتهای مبحث اول است میباشد، یعنی از صفحه ۶۴ تا ۶۶ از چاپ سنگی.
مجموع این مسائل به بیست و چهار مساله می‌رسد که نسخه‌ها در ترتیب آنها با هم متفاوتند، در نسخه‌های «ج و ع و م» برخی از آنها بعد از شرح ارشاد و برخی دیگر بعد از شرح قواعد آمده، در حالی که در نسخه «ف» همگی پس از شرح ارشاد آمده‌اند و ترتیب این چاپ بر اساس ترتیب نسخه «ف» میباشد با این تفاوت که آنها را پس از شرح قواعد آورده‌ایم.
باید به این نکته اشاره کنیم که در برخی از این مسائل تداخل و گاها تکرار دیده می‌شد، چنانچه در دو مساله ۸ و ۲۱ «الافطار قبل الزوال فی قضاء رمضان» و دو مساله ۹ و ۲۲ «شرعیة صوم الصبی» این اتفاق افتاده و به دو بیان مختلف از آنها صحبت شده.
ا- نسخه خطی از کتابخانه «ملک» که نسخه عکسی آن از کتابخانه رضویه
مشهد آورده شده، تعداد صفحات این نسخه (۳۹ ورقة ۷۸ صفحة) در مقیاس (۲۱ ۱۳ سم) بوده و در هر صفحه (۲۶ سطرا) میباشد این نسخه متضمن مباحث
خمس و
زکاة نیز بوده و به دست مصطفی بن معصوم حسینی مازندرانی نوشته شده، در پایان آن اینگونه آمده:
«هذا آخر ما وجد من مسائل الصوم فی مؤلفاته تغمده بغفرانه و اسکنه بحبوحة جنانه و زاد علیه باکرامه و احسانه. قد قابلت هذا الکتاب المستطاب بعد الاستکتاب مع فضلاء الاصحاب مع کمال الدقة بقدر الوسع و الطاقة من نسخة الاصل الذی کتبه قدس سره». رمز این نسخه حرف «م» میباشد.
ب- نسخة خطی دوم از کتابخانه
مدرسه فیضیه بقم است، این نسخه در ۹۵ صفحه در مقیاس (۱۵ ۱۱ سم) بوده و در هر صفحة (۱۸ سطرا) دارد این نسخه نیز متضمن مباحث خمس و زکاة بوده و در پایان آن اینگونه آمده:
«هذا جمیع ما وجد فی الصوم من المرحوم قدس سره و قد کتبت من نسخة کتبت من خطه الشریف رحمه الله، و قد وقع الفراغ منه فی سلخ رجب عام السادس و الثمانین بعد الماتین و الالف ۱۲۸۶ ه»، رمز این نسخه حرف «ف» میباشد.
ج- نسخه سنگی چاپ شده در سال ۱۲۹۸ ه به همراه کتاب طهارة شیخ الانصاری قدس سره، تعداد صفحات این نسخه ۴۰ صفحه در قطعه بزرگ است، و رمز این نسخه حرف «ج» میباشد.
د- نسخة سنگی دیگری که در سال ۱۳۰۳ ه به همراه کتاب طهارة در ۳۹ صفحه در قطعه بزرگ به چاپ رسیده، ظاهرا میان این نسخه و یک نسخه معتبر مقابله شده، چرا که این نسخه به واسطه یک سری تصحیحات مفید از دیگر نسخه‌ها ممتاز گشته است.
این کتاب به دست مستنسخ معروف زین العابدین نوشته شده، و رمز این نسخه حرف «ع» میباشد.
روش تحقیقاتی این کتاب به شکل زیر بود:
۱- مقابله: گروهی از برادران مقابله میان نسخه‌های مورد اعتماد «ف و جو ع و م» و تعیین موارد اختلاف میان آنها را به عهده گرفتند.
۲- استخراج: عملیات استخراج در دو مرحله صورت پذیرفت:
اول: استخراج ابتدائی، به گونه‌ای که اقوال و مصادر به شکلی ابتدایی استخراج شد.
دوم: بازنگری دقیق در موارد استخراج شده.
۳- ویرایش و تنظیم متن و انتخاب موارد مناسب از میان نمونه‌های اختلافی برای قرار گرفتن در متن و قرار دادن باقی نسخه‌ها در پاورقی به همراه نقل اقوال و نصوص.
۴- ساماندهی فنی و مناسب به پاورقی‌ها.
۵- بازنگری نهایی: پس از تکمیل کتاب گروهی از فضلا به بازنگری نهایی کتاب و بررسی آن از ناحیه متن و امور فنی پرداختند.
گروه تحقیق در آماده سازی این کتاب با مشکلات بسیاری مواجه بود که کمتر کتابی از مؤلفات شیخ اعظم قدس سره از آنها خالی است و شاید بتوان عامل این مشکلات را دو امر اساسی دانست:
اولا: نوشته‌هایی که شیخ قدس سره از خود به جای گذاشته‌اند مجموعه یادداشت‌های نامرتبی هستند که پر از حواشی و تصحیحات و عبارات خط خورده می‌باشند، به شکلی که گاهی اوقات تنظیم و تنسیق آنها حتی برای افراد متخصص و باتجربه نیز بسیار مشکل است.
ثانیا: خودسری برخی کتاب در تنظیم عبارات و وارد کردن حواشی در جای غیر مناسب متن.
کتاب الصوم (للشیخ الانصاری)
نرم افزار مجموعه جامع فقه اهل البیت، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
