• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پراچی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


پَراچی، زبان طایفۀ ایرانی‌تبار پراچی در افغانستان و پاکستان، و از زبان‌های ایرانی نو جنوب شرقی می‌باشد.


برخی به غلط زبان پراچی را جزو گویش‌های پامیری به شمار آورده‌اند،
[۱] ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، ج۱، ص۴۶۵-۴۶۶، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵.
[۲] زبانها و لهجه‌های ایرانی، همراه مقدمۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
در صورتی که گویش‌های پامیری شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی شمال شرقی هستند.
[۳] Iranica، ج۱، ص۵۱۱.


این زبان اکنون تنها در ۳ درۀ دامنه‌های جنوبی هندوکش رواج دارد: در ۸ روستا در درۀ شُتُل در شمال کابل، در ۶ روستا در درۀ غُچولان، و در ۲۱ روستا در درۀ پَچَغان. دره‌های غچولان و پچغان در محلی به نام نِجراو (نِجراب) در شمال کابل قرار دارند.
[۴] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۴۵-۴۴۶.
[۵] Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷، ج۱، ص۱۷۴.
[۶] Iranica، ج۱، ص۵۱۲.
[۷] ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، ج۱، ص۴۶۵، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵.
شمار گویشوران پراچی در ۱۳۳۸ش/۱۹۵۹م حدود ۰۰۰‘۶ تا ۰۰۰‘۸ نفر بوده است.
[۸] Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷، ج۱، ص۱۷۴.


برخی از مشترکات پراچی با زبان‌های ایرانی شمال غربی عبارت‌اند از حفظ انسدادی‌ها و انسدادی ـ سایشی واکدار آغازی (یعنی: b, d, g, j/، مانند jan- «کشتن»، gū «گاو»، dah- «دادن»، bar- «بردن»)، ابدال dw آغازی ایرانی باستان به b (مانند bŎr «در»)، و حذف دندانی‌های (یعنی : /t، d/) باستانی در میان دو مصوت (مانند γâ «باد»، از •vāta-.
[۹] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۸.
[۱۰] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۳.
[۱۱] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۴.
[۱۲] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۶.
[۱۳] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۱۶.


از ویژگی‌های جالب توجه نظام‌ آوایی پراچی وجود واج‌های دمیدۀ انفجاری/ph, bh, th, dh, th, kh, gh/، سایشی/sh/ یا انسدادی ـ سایشی/čh/،
[۱۴] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۲۰.
روان/lh, rh/ و خیشومی/nh/ در آن است.
[۱۵] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۹۹.


نشانه‌های جمع در پراچی عبارت‌اند از -ān برای جانداران و بی‌جان‌ها، و به ندرت ā-َ، a-َ یا به کمک phŎr به معنی «دانه».
[۱۶] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
نشانۀ حالت اضافی (ملکی) پسوند -ika است.
[۱۷] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
[۱۸] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۳.


بیشتر حالات صرفی به کمک حروف اضافۀ پسایند بیان می‌شوند.
[۱۹] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۱-۵۷.
مضافٌ‌الیه مقدم بر مضاف است، اما گاه، تحت‌تأثیر فارسی، مضاف پیش از مضافٌ‌الیه می‌آید و با کسرۀ اضافه به آن می‌پیوندد.
[۲۰] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
این نکته دربارۀ صفت و موصوف نیز صادق است. به علاوه، صفت در زبان پراچی صورت تفضیلی و عالی ندارد.
[۲۱] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۸.
فعل در زبان پراچی دو ستاک دارد: حال و گذشته. ستاک حال برای ساخت امر و حال ساده، و با پسوند-tŎn برای ساخت حال استمراری و ماضی استمراری به کار می‌رود. ستاک گذشته برای ساخت ماضی ساده و ماضی تمنایی، و با پسوند -Ŏ برای ساخت ماضی نقلی، ماضی بعید، ماضی نقلی التزامی و ماضی بعید التزامی به کار می‌رود.
[۲۲] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۸۵-۱۰۱.
افعال متعدی در همۀ زمان‌های ماضی (به غیر از ماضی استمراری) ساخت ارگتیو دارند.
[۲۳] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
[۲۴] Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۹۵.
در گفت‌وگوهای دوستانه گاه در پایان فعل از پسوند -a یا -na استفاده می‌شود.
[۲۵] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.

واژه‌های دخیل در پراچی در شتل غالباً منشأ فارسی کابلی، و در غچولان و پچغان غالباً منشأ پَشایی و پشتو دارند.
[۲۶] Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۴.


(۱) ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵.
(۲) احساس یارشاطر، زبانها و لهجه‌های ایرانی، همراه مقدمۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
(۳) Iranica.
(۴) Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud-Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹.
(۵) Morgenstierne, G, Indo-Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳.
(۶) Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷.

۱. ↑ ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، ج۱، ص۴۶۵-۴۶۶، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵.
۲. ↑ زبانها و لهجه‌های ایرانی، همراه مقدمۀ لغت‌نامۀ دهخدا.
۳. ↑ Iranica، ج۱، ص۵۱۱.
۴. ↑ Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۴۵-۴۴۶.
۵. ↑ Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷، ج۱، ص۱۷۴.
۶. ↑ Iranica، ج۱، ص۵۱۲.
۷. ↑ ایرج پروشانی، پامیر، زبانها و گویشها، ج۱، ص۴۶۵، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران، ۱۳۷۹ش، ج۵.
۸. ↑ Oranskij, I M, Les Langues iraniennes, tr J Blue, Paris, ۱۹۷۷، ج۱، ص۱۷۴.
۹. ↑ Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۸.
۱۰. ↑ Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۳.
۱۱. ↑ Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۴.
۱۲. ↑ Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۶.
۱۳. ↑ Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۳۱۶.
۱۴. ↑ Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۲۰.
۱۵. ↑ Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۹۹.
۱۶. ↑ Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
۱۷. ↑ Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
۱۸. ↑ Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۳.
۱۹. ↑ Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۱-۵۷.
۲۰. ↑ Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
۲۱. ↑ Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۵۸.
۲۲. ↑ Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۸۵-۱۰۱.
۲۳. ↑ Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
۲۴. ↑ Morgenstierne, G, Indo،Iranian Frontier Languages, Oslo, ۱۹۷۳، ج۱، ص۹۵.
۲۵. ↑ Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۰.
۲۶. ↑ Kieffer, Ch M, Le Parāčī, l’õrmuŗi et le groupe des langues iraniennes du Sud،Est, Compendium Linguarum Iranicarum, ed R Schmitt, Wiesbaden, ۱۹۸۹، ج۱، ص۴۵۴.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «پراچی»، شماره۵۴۸۷.    

رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه بزرگ اسلامی
جعبه ابزار