• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

پارادوکس

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


پارادوکس، در محاورات روزمره معمولاً مترادف امر «عجیب» یا «غیرمنتظره» به کار می‌رود، اما کاربرد فلسفی آن، معنای خاص‌تری دارد. پارادوکس به معنای «مخالف عقیده موجود» است و دلالت بر امری می‌کند که به نظر می‌آید برخلاف پندار همگانی یا متناقض است.


واژه (Paradox) مرکب از دو واژه یونانی (Para) به معنای «تناقض با» و (Doxa) به معنای عقیده و رای است. پس پارادوکس به معنای «مخالف عقیده موجود» است و دلالت بر امری می‌کند که به نظر می‌آید برخلاف پندار همگانی یا متناقض است.
[۱] W. L. Reese، Dictionary of Philosophy and Religion (Eastern and Western Thought)، New jersey، Humanities Press، ۱۹۸۰، p. ۴۱۱.

پارادوکس در محاورات روزمره معمولاً مترادف امر «عجیب» یا «غیرمنتظره» به کار می‌رود، اما کاربرد فلسفی آن، معنای خاص‌تری دارد. پارادوکس‌های تام ناظر به ناسازگاری‌های باورها یا امور خلاف قاعده در استدلال هستند. آنها در غالب موارد، چیزی بیش از معماهای منطقی‌اند و در بسیاری موارد فلاسفه را بر آن داشته‌اند که در پندارهای غیرمشکوک خود تجدیدنظر نمایند.
[۲] Nigel Warburton، Thinking from A to Z، ۳nd edition، London، Routledge، ۲۰۰۷، p. ۱۰۹.


برخی دیگر معتقدند، پارادوکس کاربردهای متعددی دارد، از جمله:
۱) پارادوکس منطقی یا پارادوکس نظریه مجموعه‌ها که ناظر به مفاهیم منطقی یا ریاضی محض هستند، مانند پارادوکس برتراند راسل.
۲) پارادوکس زبان‌شناختی که ناظر به مفاهیمی چون معنا و اشاره (designation) هستند، مانند پارادوکس دروغگو.
۳) پارادوکس عملی که در آن تناقضی در خود گفتار وجود ندارد، بلکه تناقض در عمل گفته‌ شده وجود دارد، مثل این‌که شخصی بگوید: «دارد باران می‌بارد، اما من آن را باور نمی‌کنم.» قسمت اول و دوم این بیان، متناقض نیستند، زیرا ممکن است هر دو بخش صادق باشند، اما گوینده با بیان بخش دوم، مقصود متعارف از بیان بخش اول را خنثی می‌کند.
[۳] A. R. Lacey، A Dictionary of Philosophy، ۳nd edition، London، Routledge، ۱۹۹۶، p. ۲۴۴.


۲.۱ - نظریه کواین

اما کواین معتقد است که پارادوکس در دو معنا به کار می‌رود:
۱) معنای عام و رایج (inclusive sense): پارادوکس به این معنا، عبارت است از این‌که با استدلالی موجّه از مقدمات موجه، به نتیجه‌ای ناموجه برسیم.
۲) معنای خاص (narrower sense): برخی فلاسفه، پارادوکس را در مواردی به کار می‌برند که ما را وادار به اِعمال اصلاح در اصول اصیل می‌نمایند.
به اعتقاد کواین، واژه پارادوکس در «پارادوکس دروغگو» در معنای دوم به کار رفته است.
[۴] W. V. Quine، Theories and Things، The Belknap Press of Harvard University، ۱۹۸۱، p. ۱۷۸.
به عبارت دیگر، پارادوکس دروغ‌گو یک ناهنجاری در فکر عرفی است.
[۵] لاریجانی، محمدجواد، دو رساله سقراط حکیم و‌ اندیشه انسان، آشنایی اجمالی با منطق ریاضی، تهران، مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات، چاپ اول، ۱۳۷۴ش، ص۳۴-۳۵.


۱. ↑ W. L. Reese، Dictionary of Philosophy and Religion (Eastern and Western Thought)، New jersey، Humanities Press، ۱۹۸۰، p. ۴۱۱.
۲. ↑ Nigel Warburton، Thinking from A to Z، ۳nd edition، London، Routledge، ۲۰۰۷، p. ۱۰۹.
۳. ↑ A. R. Lacey، A Dictionary of Philosophy، ۳nd edition، London، Routledge، ۱۹۹۶، p. ۲۴۴.
۴. ↑ W. V. Quine، Theories and Things، The Belknap Press of Harvard University، ۱۹۸۱، p. ۱۷۸.
۵. ↑ لاریجانی، محمدجواد، دو رساله سقراط حکیم و‌ اندیشه انسان، آشنایی اجمالی با منطق ریاضی، تهران، مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات، چاپ اول، ۱۳۷۴ش، ص۳۴-۳۵.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «پارادوکس»، تاریخ بازیابی ۹۶/۹/۱۵.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات منطقی | مقالات پژوهه | منطق فلسفی
جعبه ابزار