واژه‌شناسی معاهدات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
معاهدات به توافق‌هایی که ببن کشورها صورت می‌پذیرد، گفته می‌شود. که تحت هر عنوانی
در سند معاهده ذکر می‌شوند و اعتبار معاهده را دارند.
عناوینی که
در معاهدات استفاده می‌شود عبارتند از:
(Treaty):
این واژه عبارت از توافقی است که به‌صورت کتبی میان دولت‌ها منعقد شده و مشمول
حقوق بین‌الملل باشد. اغلب توافقات مهم
سیاسی،
نظامی و
اقتصادی بین کشورها تحت عنوان عهدنامه تنظیم می‌شود.
(Charter):
این واژه به عنوان سند تاسیس یک سازمان بین
المللی، حاوی اصول، اهداف، حدود اختیارات، تشکیلات و نحوۀ فعالیت آن سازمان است، مانند
منشور آتلانتیک ۱۹۴۱ برای تامین
امنیت بین‌المللی.
(Convention):
این واژه معمولاً برای اسناد مهم همه جانبه که دربردارندۀ قواعد بنیادین بین
المللیاند، به‌کار می‌رود. مانند کنوانسیون‌های ۱۹۵۸ ژنو راجع به
حقوق دریاها.
(Pact):
این واژه برای اسنادی است که معمولاً کشورها
در زمینه حفظ صلح و همکاری‌های نظامی و دفاعی منعقد می‌سازند، مثل:
پیمان صلح پاریس ۱۹۲۸ موسوم به
پیمان بریان‌کلوگ.
(Agreement):
این واژه معمولاً برای اسناد دو جانبه کشورها که توسط قوه مجریه
در زمینه‌های مختلف اقتصادی، تجاری، فرهنگی،
علمی و... منعقد می‌شوند، اطلاق می‌شود. به این‌گونه اسناد، موافقت‌نامه‌های ساده یا اجرایی نیز گفته می‌شود.
(Protocol):
این واژه
در چهار معنی به‌کار می‌رود:
ا) به سندی که به یک معاهده ضمیمه می‌شود، پروتکل گفته می‌شود که این سند ضمیمه، غالباً برای تکمیل، تفسیر و یا اصلاح یک معاهده به‌کار برده می‌شود که
در هنگام تدوین و یا بعداً ضمیمه معاهدات اصلی می‌شود؛ مثل پروتکل‌های انضمامی
عهدنامه ۱۹۷۵ الجزایر در مورد مرزهای
ایران و
عراق. به همین خاطر اطلاق پروتکل به موافقت‌نامه‌های مستقل، خلاف عرف نام‌گذاری اسناد بین
المللی است.
ب)
در مواردی منظور از پروتکل، صورت‌جلسه کنفرانسی است که نمایندگان کشورها موافقت خود را با آن
اعلام می‌کنند مثل پروتکل ۱۹۲۵ ژنو راجع به
منع کاربرد سلاح‌های شیمیایی.
ج) گاهی به سند امضای یک معاهده: (پروتکل امضاء) گفته می‌شود.
د) گاهی به سند مبادله یک معاهده (پروتکل مبادله) گفته می‌شود.
(Statement):
به سندی اطلاق می‌شود که معمولاً اصول حقوقی یک یا چند ناحیه کشور
در آن منعکس است مثل
اعلامیه جهانی حقوق بشر ۱۹۴۸؛
(Act):
واژه‌ای است که برای بیان قواعد حقوقی
در رابطه با یک کنوانسیون به‌کار می‌رود. مانند سند نهایی سومین کنوانسیون سازمان
ملل متحد در مورد حقوق دریاها که
در واقع جزء لاینفک کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاهاست.
(Final ACT):
یک بیانیه رسمی یا خلاصۀ مذاکرات کنگره یا مجلسی است که
در آن معاهداتی که
مورد مذاکره قرار گرفته، نام برده شده یا به اختصار توضیح داده شده است. البته امضاء این سند به منزله قبول تعهداتی که
در آن آمده نیست، بلکه باید هر معاهده‌ای به‌طور جداگانه امضاء شود. مانند: سند نهایی
کنفرانس صلح ۱۸۹۹ لاهه.
(General ACT):
بر عکس سند نهایی، این واژه بر اسنادی اطلاق می‌شود که خود نیز یک معاهدۀ جداگانه محسوب می‌شود. مانند: سند عمومی
کنفرانس ۱۹۲۸ ژوئن راجع به حل مسالمت‌آمیز اختلافات بین
المللی.
(Compromise): این واژه به اسنادی اطلاق می‌شود که به منظور ارجاع اختلافات به مراجع قضائی و داوری منعقد می‌شود، مثل مصالحه‌نامه ۱۹۷۶
فرانسه و
انگلستان در مورد ارجاع تحدید حدود فلات قاره دریای «ایرآوز» به دیوان داوری.
(Status):
این واژه عموماً برای معرفی سند تاسیس سازمان‌های بین
المللی به کار می‌رود. مثل
اساسنامه یونسکو.
(Modus Vivendi):
به اسنادی که برای مدت زمان کوتاهی و به طور موقت ایجاد تعهد می‌کند، اطلاق می‌شود.
(Plan or Programme):
همکاری کشورها
در زمینۀ توسعۀ اقتصادی یا
محیط زیست و... غالباً
در چهارچوب سندی که طرح یا برنامه نامیده می‌شود، صورت می‌گیرد.
(Memorandum of understanding):
این نوع سند بیانگر توافق مقامات اجرایی دو کشور
در زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، فنی،
علمی و... است. البته گاهی یادداشت تفاهم حاوی تعهدات نمی‌باشد و فقط متضمن توافق برای ادامه مذاکرات یا انجام مذاکرات
در آینده می‌باشد.
۱- موسی‌زاده، رضا، بایسته‌های حقوق بین
الملل عمومی، تهران، میزان، ۱۳۸۰، چاپ اول، ص۱۳۴.
۲- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش، ۱۳۸۰، چاپ یازدهم، ص۱۲۶.
۳- فلسفی، هدایت الله، حقوق بین
الملل معاهدات، تهران، نشر نو، ۱۳۷۹، چاپ اول، ص۷۲۵.
۴-ضیائی بیگدلی، محمد رضا، حقوق بین
الملل عمومی، تهران، گنج دانش، ۱۳۷۹، چاپ چهاردهم، ص۱۰۷.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «واژه‌شناسی معاهدات»، تاریخ بازیابی:۱۴۰۰/۰۱/۲۳.
