نقد منتهی الآمال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب منتهی الامال فی تواریخ النبی والآل اثر شیخ عباس قمی می‌باشد.
حاج شیخ عباس قمی (۱۳۵۹ ق/ ۱۳۱۹ش) این کتاب دوجلدی را درباره فضایل و مناقب و حوادث دوران زندگانی
چهارده معصوم در چهارده باب تدوین کرده است که هر باب، اختصاص به یک معصوم دارد. جلد نخست آن، از زندگی
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تا زندگی امام حسین (علیه‌السّلام) و جلد دوم از زندگی
امام سجاد (علیه‌السّلام) تا
امام دوازدهم (علیه‌السّلام) را شامل می‌شود.
باب پنجم که مربوط به
امام حسین (علیه‌السّلام) است، نسبت به باب‌های دیگر، حجیم‌تر است و حدود یک پنجم کتاب را دربرمیگیرد. این باب دارای چهار مقصد و یک خاتمه است و هر مقصد دارای چندین فصل است. مقصد اول که چهار فصل است، درباره ولادت آن حضرت و برخی از مناقب وی و برخی از اخبار درباره
ثواب گریستن بر حضرت و اخباری درباره شهادت وی است. مقصد دوم که دارای هفت فصل است، به قیام آن حضرت از آغاز تا ورود به کربلا و شهادت
مسلم بن عقیل و دو کودکش پرداخته است. مقصد سوم که پنج فصل است، از ورود امام حسین (علیه‌السّلام) به کربلا تا شهادتش است. مقصد چهارم که دارای دوازده فصل است، به وقایع پس از شهادت امام (علیه‌السّلام) و بردن اسرا به
شام و
کوفه و خطبه‌های امام سجاد (علیه‌السّلام) و
حضرت زینب و دیگران تا بازگشت اهل بیت (علیه‌السّلام) به
مدینه و نیز برخی از مراثی درباره آن حضرت و نیز معرفی فرزندان امام (علیه‌السّلام) پرداخته است. خاتمه درباره مطالبی از قبیل اهمیت برپایی مجالس عزاداری و انتقاد از وضعیت روضه خوانی و عزاداری و چنان که در نفس المهموم نیز نگاشته است، پند و اندرزهایی به اهل منبر و ذاکران مصائب امام حسین (علیه‌السّلام) است. تاریخ پایان نگارش کتاب، شب ۲۳
رمضان سال ۱۳۵۰ قمری است.
با وجود آنکه این اثر، پس از نفس المهموم و در دهه آخر زندگی مؤلف نوشته شده و حاصل آخرین مطالعات، تاملات و بررسی‌های وی است، بخش مربوط به امام حسین (علیه‌السّلام) و گزارش قیام عاشورا _که مورد بررسی این نگاشته است_ از نقل گزارش‌های ضعیف، مصون نمانده است. از این رو برخی از گزارش‌ها همانند گزارش چگونگی به میدان رفتن و نبرد حضرت عباس،
گزارش وداع امام (علیه‌السّلام) با زنان
اهل بیت (علیه‌السّلام) ،
جریان رفتن
امام حسین (علیه‌السّلام) با اسبش کنار
شریعه فرات و تعارف کردن
آب به یکدیگر
گزارش وداع دوم امام (علیه‌السّلام)،
نقل گزارش ابن شهرآشوب درباره کشته شدن ۱۹۵۰ نفر به دست امام (علیه‌السّلام)
و جریان
مسلم جصاص،
از منقولات ضعیف و غیرمعتبر این کتاب هستند.
با این وجود، این اثر از آثار کم نظیر و ارزشمند در روایت تاریخ عاشوراست. از این رو از این نگاشته، استقبال بسیار شده و تاکنون چاپ‌های متعدد و گوناگونی از آن به بازار عرضه شده است. در سال‌های اخیر، یک چاپ سه جلدی با تصحیح و تحقیق آقای ناصر باقری بیدهندی، منتشر شده که بهترین چاپ است. همچنین این کتاب تاکنون دو بار به عربی ترجمه شده است؛ ترجمه نخست آن را نویسنده سوری دکتر نادر التقی، و ترجمه دوم را
سید هاشم میلانی انجام داده‌اند.
پیشوایی، مهدی، مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۱۴۱_۱۴۳.
