نشریات حوزه علمیه قم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حوزه علمیه قم از زمان تأسیس تاکنون، در همه سطوح علمی از سطح
مرجعیت تا سطح
طلاب جوانِ مشغول به سطوح متوسط و عالی، به امر نشر
کتاب و
مجله توجه ویژه نشان داده است.
در میان
مراجع حوزه علمیه قم، بروجردی اهمیت ویژه‌ای به امر نشرِ آثار اسلامی می‌داد و در این زمینه خود او بانی نشر بسیاری از کتاب‌های
فقهی و
حدیثی و
رجال شیعه گردید.
در دهه‌های چهل و پنجاه نیز این روند ادامه یافت و مراجعی چون
گلپایگانی و
مرعشی نجفی و
شریعتمداری و پاره‌ای از روحانیان دیگر در زمینه چاپ و نشر آثار کهن و جدید اسلامی تلاش کردند.
مرعشی نجفی در زمینه نشر آثار مخطوط قدما به فعالیت پرداخت،
گلپایگانی انتشارات دارالقرآن الکریم را تأسیس کرد که در آغاز تنها به امر چاپ
قرآن اهتمام داشت و سپس در دیگر زمینه‌های دینی و مذهبی به انتشار کتاب پرداخت.
دارالتبلیغ اسلامی هم که زیر نظر
شریعتمداری اداره می‌شد به نشر کتاب‌های مهم و معتبر توجه نشان داد و در این زمینه پرکار بود.
پس از
انقلاب نیز چندین مؤسسه انتشاراتی مهم به وجود آمده‌اند که به
حوزه علمیه قم وابسته‌اند و در زمینه نشر آثار قدیم و جدید اسلامی و شیعی فعال‌اند.
از جمله: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم که از سال ۱۳۶۱ ش، چاپ و نشر کتاب را آغاز کرده و تاکنون صدها اثر منتشر کرده است؛
دفتر انتشارات اسلامی وابسته به
جامعه مدرسین.
مؤسسه فرهنگی دارالحدیث هم خاصه در زمینه نشر انتقادی
آثار حدیثی شیعه و تدوین وتحقیقاتِ نو فعالیت گسترده‌ای دارد.
پاره‌ای از این مؤسسات انتشاراتی آثار اسلامی را به زبان‌های مختلف ترجمه و در کشورهای مختلف توزیع می‌کنند.
در دو دهه اخیر
نشر الکترونیک نیز در
حوزه علمیه مورد توجه قرار گرفته و حوزه در این قلمرو جزو پیشگامان است.
از جمله مرکز کامپیوتری علوم اسلامی که در زمینه حدیث، قرآن و
تفاسیر، فقه و
اصول،
فلسفه ،
عرفان،
ادبیات فارسی و
عربی،
تاریخ و
جغرافیا با گرایش شیعی، نرم‌افزارهای گوناگونی تولید کرده است.
مرکز معجم فقهی وابسته به
مدرسه آیت اللّه گلپایگانی هم در زمینه آثار اسلامی با تولید نرم‌افزار المعجم الفقهی که
آثار فقهی اهل سنّت را نیز در بر دارد و معجم عقائدی و احکام و سپس تلفیق و تبدیل آن‌ها به نسخه الکترونیک کتابخانه اهل بیت، نقش مهمی در گسترش این نوع فراورده‌ها در بین
طلاب و
علما و در نتیجه ارتقای سطح مطالعات و تحقیقات اسلامی داشته است
).
بسیاری از دروس علمای قم نیز اینک به روش نشر الکترونیک در اختیار علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.
حوزه علمیه در طی دهه‌های گذشته در زمینه تولید و نشر مجلات تحقیقاتی و عمومی نیز فعالیت گسترده‌ای داشته است.
اولین
مجله معتبر حوزه علمیه قم که توسط روحانیان تأسیس و اداره شد
مجله مکتب اسلام است که در زمان حیات آیت اللّه
بروجردی در ۱۳۳۷ ش ایجاد شد و اولین شماره آن در بهمن ماه آن سال نشر یافت؛ و نشر آن با افت و خیزهایی، تاکنون هم‌چنان ادامه یافته است.
معروف‌ترین اشخاصی که در تأسیس و ادامه کار این مجله نقش داشته‌اند
ناصر مکارم شیرازی و
جعفر سبحانی (هر دو از
مراجع تقلید کنونی) بوده‌اند.
مجله معتبر دیگری که به صورت سال‌نامه و فصل‌نامه در حوزه علمیه قم مجال ظهور پیدا کرد
مجله مکتب تشیع بود که به توسط علی‌اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدجواد باهنر و همکارانشان تأسیس و نخستین شماره آن در اردیبهشت ۱۳۳۸ در ده هزار نسخه منتشر شد.
در این نشریه شمار درخور توجهی از علمای نامدار و فضلای جوان حوزه مقاله می‌نوشتند و به مباحث روز، خاصه مباحث اجتماعی از منظر اسلامی، توجه ویژه نشان می‌دادند.
از دیگر مجلات حوزه علمیه قم در پیش از انقلاب اسلامی می‌توان به سال‌نامه مکتب جعفری (از ۱۳۴۰ ش تا ۱۳۵۷ ش)، نشریه مسجد اعظم که از سوی کتابخانه مسجد اعظم قم منتشر می‌شد (از ۱۳۴۵ تا ۱۲ شماره به‌طور ماهیانه)، نشریات بعثت و نیز انتقام که حال و هوای سیاسی را منعکس می‌ساختند و مجله عربی الهادی که از سوی دارالتبلیغ اسلامی منتشر می‌شد، اشاره کرد.
پس از
انقلاب اسلامی، به اقتضای ضرورت‌ها و مقتضیات دینی، سیاسی و فرهنگی، در تعداد و نیز محتوای نشریات حوزوی، خاصه حوزه علمیه قم تحولات درخور توجهی به وجود آمد، از جمله این‌که در قلمروهای تخصصی دینی و مذهبی، مثل
علوم قرآنی، فقه، کلام، فلسفه و
تاریخ اسلام، برای اولین بار مجلات معتبری نشر یافت و در این زمینه از تجربیات و دانش دانشگاهیان هم استفاده شد.
از زمره این مجلات باید به آئینه پژوهش، بینّات، پژوهش‌های قرآنی، پیام حوزه، حوزه، علوم حدیث، کلام اسلامی، معرفت و هفت آسمان اشاره کرد.
(۱۲) جامعةالمصطفی العالمیة، جامعةالمصطفی العالمیة در یک نگاه (لوح فشرده)، قم ۱۳۸۷ ش.
(۱۴) رسول جعفریان، برگ‌هایی از تاریخ حوزه علمیه قم، تهران ۱۳۸۱ ش.
(۱۵) رسول جعفریان، جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی ـ سیاسی ایران: از روی کار آمدن محمدرضا شاه تا پیروزی انقلاب اسلامی، سال‌های ۱۳۲۰ـ۱۳۵۷، قم ۱۳۸۶ ش.
(۲۷) علیرضا ریحان یزدی، آینه دانشوران، با مقدمه و تعلیقات و اضافات ناصر باقری بیدهندی، قم ۱۳۷۲ ش.
(۳۱) محمد شریف رازی، آثار الحجة، یا تاریخ و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، قم ۱۳۳۲ـ۱۳۳۳ ش.
(۳۲) محمد شریف رازی، گنجینه دانشمندان، تهران ۱۳۵۲ـ۱۳۵۴ ش.
(۳۴) علی شیرخانی و عباس زارع، تحولات حوزه علمیه قم پس از پیروزی انقلاب اسلامی، تهران ۱۳۸۴ ش.
(۴۲) علی کرجی، قم و مرجعیت، قم ۱۳۸۳ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حوزه علمیه قم در دوره معاصر»، شماره۶۶۳۵.
