• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

نسبیت گرایی اخلاقی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


نسبی گرایی اخلاقی از مهم‌ترین مباحث فلسفه اخلاق است که پذیرش یا رد آن نتایج فردی و اجتماعی فراوانی دارد.
[۱] Wong، D. B، Moral relativisim، In the Routledge encyclopedia of philophy، Routledge، London، new york،۱۹۹۸، V. ۶، P. ۵۴۱.



مهم‌ترین پرسشی که در این رابطه وجود دارد این است که : آیا ارزش‌های اخلاقی اموری ثابت و همیشگی‌اند یا اینکه برحسب عوامل اجتماعی، روانشناختی و غیره تغییر پذیرند؟ نسبیت اخلاقی به این معنا است که هیچ یک از ارزش‌ها و اصول و احکام اخلاقی ثابت نیستند و همواره به اختلاف زمان و مکان و نسبت به افراد یا توافق جوامع تغییر پذیرند.
[۲] لوئیس پویمن، نقدی بر نسبیت اخلاقی، ترجمه محمود فتحعلی، نقد و نظر، سال چهارم، شماره اول و دوم، ۱۳۷۶-۱۳۷۷، ص۳۲۴.
بنابراین نسبی گرایان اخلاقی معتقدند که هیچ حکم اخلاقی ثابت و تغییرناپذیری وجود ندارد و از این جهت وابسته به میل و سلیقه افراد یا قراردادهای خود آنها است. یکی از ادله نسبی گرایان اخلاقی تمسک به اختلاف ارزش‌های اخلاقی افراد و جوامع مختلف است؛ مثلا در جوامعی اجساد مردگان را می‌سوزانند و آن را کار خوبی می‌دانند ولی برخی جوامع این نوع رفتار با اجساد مردگان را بسیار بد و نادرست می‌دانند. نسبی گرایان این تنوع موجود در ارزش‌های خوب و بد جوامع را دلیل بر نسبی بودن احکام اخلاقی می‌دانند و معتقدند که خوبی و بدی و درستی و نادرستی و بایدها و نبایدهای اخلاقی تماما به سلیقه‌های فردی و گروهی وابسته است و هیچ بنیان واقعی و ثابتی ندارد. یکی دیگر از ادله نسبی گرایان اخلاقی این است که : گزاره‌های اخلاقی از نوع گزاره‌های انشایی‌اند که در این صورت هیچ خبری از واقعیتی نمی‌دهند و تنها بیانگر خواست افراد و گروه‌های جوامع مختلف هستند. این که چیزی خوب یا بد به حساب می‌آید تنها بستگی به نوع نگرش‌ها، امیال و احساسات و سلایق شخصی یا گروهی دارد. در این صورت خوبی و بدی و باید و نباید اخلاقی اموری ذهنی، احساسی و شخصی یا قرار دادی است و از این جهت کاملا اموری نسبی می‌باشند.

نسبت گرایی دارای انواعی است که عبارتند از: نسبیت توصیفی، هنجاری و معرفت شناختی.
[۳] فرانکنا، ویلیام کی، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، قم، کتاب طه، ۱۳۸۳، ص۲۲۷- ۲۳۰.

نسبیت توصیفی، به این معنا است که آشنایی با اخلاقیات جوامع مختلف، نشان می‌دهد که همگان دارای ارزش‌های اخلاقی یکسانی نیستند، بلکه هر جامعه ارزش‌های اخلاقی خاصی دارند که ممکن است با هم در تضاد و تعارض هم باشند. البته با این توضیح که این اختلافات اخلاقی، سطحی و قابل حل نیستند، بلکه بنیادی و غیر قابل حلند. نسبیت گرایی هنجاری یک حکم هنجاری ارائه می‌دهد و به افراد و جوامع می‌گوید نباید بر رعایت اصول ثابت اخلاقی پافشاری کرده و باید ارزش‌های اخلاقی مورد پذیرش دیگران را بر اساس معیارهای مقبول خودشان ارزش گذاری کرد. نسبیت معرفت شناختی بر این تاکید دارد که تنها یک نوع نظام اخلاقی معتبر وجود ندارد و می‌توان از نظام‌های معتبر اخلاقی متعددی سخن گفت. حتی در میان احکام یا نظام‌های اخلاقی متضاد و متعارض، ممکن است چند تا از آنها درست باشند. این گونه نیست که تنها یک نوع حکم و یا یک نظام خاص اخلاقی، از نظر عقلی موجه و معتبر باشد.

۲.۱ - پاسخ مخالفان نسبیت گرایی

مخالفان نظریه نسبیت گرایی اخلاقی چنین پاسخ می‌دهند که اولا همه جوامع مختلف در همه ارزش‌های اخلاقی با هم اختلاف ندارند و می‌توان از جوامعی نام برد که همگی به خوبی عدالت و بدی ظلم اعتراف دارند هرچند که ممکن است در مصادیق آن اختلاف داشته باشند. علاوه بر این که این اختلافات جوامع مختلف بنیادین نمی‌باشد و حتی در صورت اختلاف بنیادین هم نمی‌تواند منطقا بر درستی و حقانیت همه آن‌ها دلالت داشته باشد. از طرف دیگر مخالفان نسبیت معتقدند که احکام اخلاقی بر خلاف ظاهر انشایی شان، در حقیقت از سنخ جملات خبری بوده و از واقعیت عینی خبر می‌دهند و لذا تابع احساسات و سلایق شخصی و گروهی نیستند.
[۴] خواص، امیر و دیگران، فلسفه اخلاق، قم، نشر معارف، ۱۳۸۵، ص۹۶-۱۰۲.


۱. ↑ Wong، D. B، Moral relativisim، In the Routledge encyclopedia of philophy، Routledge، London، new york،۱۹۹۸، V. ۶، P. ۵۴۱.
۲. ↑ لوئیس پویمن، نقدی بر نسبیت اخلاقی، ترجمه محمود فتحعلی، نقد و نظر، سال چهارم، شماره اول و دوم، ۱۳۷۶-۱۳۷۷، ص۳۲۴.
۳. ↑ فرانکنا، ویلیام کی، فلسفه اخلاق، ترجمه هادی صادقی، قم، کتاب طه، ۱۳۸۳، ص۲۲۷- ۲۳۰.
۴. ↑ خواص، امیر و دیگران، فلسفه اخلاق، قم، نشر معارف، ۱۳۸۵، ص۹۶-۱۰۲.


سایت پژوهشکده باقرالعلوم علیه السلام، برگرفته از مقاله «نسبیت گرایی اخلاقی».    




جعبه ابزار