نخستین گزارش مستند از نهضت عاشورا (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب «نخستین گزارش مستند از نهضت
عاشورا »، کتابی است به زبان فارسی، از جواد سلیمانی، درباره قیام
امام حسین علیه‌السّلام که به انگیزه احیای گزارش‌های معتبر و مستند و دست اول درباره سیره عملی
اهل بیت علیه‌السّلام نگاشته شده است.
این کتاب، ترجمه کتاب «وقعة الطف لابی مخنف»، جمع آوری شده توسط
محمد هادی یوسفی غروی، است. استاد
یوسفی، به هدف در دسترس قرار دادن مطالب کتاب مفقود شده «
مقتل الحسین »، نوشته ابو مخنف، لوط بن یحیی، دست به استخراج مطالب مزبور از تاریخ طبری و مقایسه و تطبیق آن با دیگر منابعی که از ابو مخنف نقل کرده‌اند، زده است.
کتاب، با مقدمه نسبتا مفصلی از مترجم آغاز شده است. مترجم، در این اثر تنها به ترجمه عبارات متن بسنده نکرده و مطالب سلسله وار را که در متن اصلی فاقد فصل بندی است، در هشت فصل دسته بندی کرده است.
مترجم، در مقدمه، به این نکته اشاره می‌کند که محدثین و علمای
شیعه در قرن‌های آغازین
تاریخ اسلام ، به خاطر نجات دادن
احکام و اعتقادات شیعه از خطر نابودی و تغییر و
تحریف ، تمام هم خویش را مصروف جمع آوری و حفظ و حراست از
احادیث اهل بیت علیه‌السّلام و بحث و بررسی پیرامون اسناد و شناسایی راویان آنها نموده و فرصت ثبت و ضبط اخبار تاریخی مربوط به زندگی اجتماعی و سیاسی و اقتصادی امامان شیعه را نیافته‌اند.
جز
شیخ مفید که از بین محققین متقدم شیعه به زندگی سیاسی و اجتماعی اهل بیت علیه‌السّلام پرداخته و به ضبط آنها همت گماشته، غالب مورخینی که اخبار مربوط به اهل بیت علیه‌السّلام را گزارش کرده‌اند به دلیل گرایش‌های غیر شیعی، یا انگیزه‌ای برای نقل همه حقایق عبرت آموز حیات آن بزرگواران نداشته و یا داعی برای کتمان و تحریف آنها داشته‌اند.
اگر چه علمای رجال شیعه، همچون
کشی و
نجاشی و
شیخ طوسی در مورد مذهب ابو مخنف سکوت کرده‌اند، اما
شیخ طوسی وی را از
اصحاب ائمه علیه‌السّلام شمرده و نجاشی منقولات او را اطمینان بخش دانسته و او را شیخ محدثین و راویان
کوفه خوانده است.
از ارزش مندترین آثار ابو مخنف کتاب «مقتل الحسین» است که به فرموده
علامه تستری ، صحیح‌ترین مقتل ابی عبدالله علیه‌السّلام به حساب می‌آید. وی، این کتاب را تقریبا هفتاد سال پس از واقعه عاشورا؛ یعنی در دهه صد و سی هجری نوشته است و ازآن رو که خود، جزو اهالی کوفه، مرکز اخبار فاجعه عاشورا بوده است، غالبا حوادث را با یک و یا حد اکثر با دو واسطه نقل نموده است. مقتل او که توسط شاگردش
هشام بن محمد کلبی روایت شده است، همواره منبعی مستند و موثق و اطمینان بخش برای محققین و مورخین اسلامی بوده و در کتب خویش از آن نقل می‌کرده‌اند، اما متاسفانه این کتاب در گذر زمان مفقود گردیده و اکنون هیچ نسخه‌ای از آن در دست نیست و اهمیت و اعتبار آن موجب گردید که مورخین متاخری که به مقتل ابی مخنف دست رسی داشته‌اند، بسیاری از
روایات این مقتل را در آثار خویش نقل کنند. طبری (متوفای ۳۱۰ ق)، در کتاب «تاریخ الامم و الملوک» و پس از او
ابو الفرج اصفهانی (متوفای ۳۵۶ ق)، در کتاب «مقاتل الطالبیین» روایات مقتل ابی مخنف را همراه با ذکر اسناد آن نقل نموده‌اند. بعد از ابو الفرج، شیخ مفید (متوفای ۴۱۳ ق)، در کتاب «ارشاد» عین
روایات طبری را با تفاوت ناچیزی در الفاظ و عبارات و در برخی موارد با همان ترتیب و به نقل از همان راوی مذکور در روایت تاریخ طبری، آورده است که این خود شاهد گویایی است بر اینکه شیخ مفید نیز همچون طبری در نگارش بخش مربوط به زندگی امام حسین علیه‌السّلام از مقتل ابی مخنف استفاده کرده، ولی به دلیل حذف اسناد روایات، نامی از ابی مخنف به میان نیاورده است.
پس از مفقود شدن نسخه اصلی مقتل ابی مخنف، هر از چند گاهی بعضی از فضلا و نویسندگان تلاش‌هایی را در جهت جمع آوری روایات مقتل ابی مخنف انجام داده و پاره‌ای از اخبار مقتل ابی مخنف را از آثار مورخین پس از او، گزینش کرده و به صورت غیر مستند و ناقص و گاه تحریف شده و یا آمیخته با گزارش‌های راویان دیگر منتشر می‌کردند، ولی کاستی‌هایی چون عدم ذکر اسناد، آمیختن گزارش‌های ابی مخنف با اخبار سایر راویان و یا حتی
تحریف و تغییر، از اعتبار علمی آنها کاست. تا اینکه
محمد هادی یوسفی غروی، پس از کوششی فراوان و با روشی علمی، ابتدا روایات مقتل ابی مخنف را از
تاریخ طبری استخراج نموده و سپس منقولات طبری را با آنچه که شیخ مفید و ابو الفرج و سبط ابن جوزی از مقتل ابی مخنف نقل کرده بودند، تطبیق نموده و پس از یک مقایسه تطبیقی بین این چهار منبع آن را با مقدمه‌ای محققانه پیرامون معرفی ابی مخنف و واسطه هایش در نقل حوادث و با پاورقی‌های ارزش مند و ره گشا تحت عنوان «وقعة الطف لابی مخنف» به انجام رساند.
ترجمه حاضر برگردان فارسی متن آن کتاب می‌باشد که با رعایت
امانت و استفاده از نزدیک‌ترین واژه‌های معادل، زیر نظر محقق کتاب به پایان رسیده و تا آن جا که رعایت امانت در ترجمه اجازه می‌داده، مطالب آن به فارسی روان برگردانده شده است.
مترجم، متذکر شده است که آنچه از مقتل ابی مخنف در تاریخ طبری نقل گردیده، بر اساس شیوه مرسوم تاریخ نگاری در قرون اولیه تاریخ
اسلام ، به صورت نقل اخبار مجزا از یک دیگر بوده است، در حالی که امروزه این شیوه پسندیده نیست و مطالعه آن برای خوانندگان ملال آور می‌باشد؛ ازاین رو، محقق محترم کتاب، اسناد را از متن حذف و در پاورقی درج نموده و با توجه به زمان و مکان وقوع حوادث، اخبار طبری را دسته بندی و منظم نموده و کتاب را به صورت یک گزارش هم آهنگ و مرتب و منظم از نهضت
امام حسین علیه‌السّلام درآورده است، بنابراین، اگر در اخبار منقول طبری جابه جایی‌هایی صورت پذیرفته و گاه بخشی از یک خبر به دنبال قسمتی از خبر دیگر ذکر گردیده، با عنایت و بصیرت بوده است، نه سهو و نسیان.
مترجم، هر گاه مطالبی را به جهت توضیح و روشن شدن عبارت، به متن افزوده است، به جهت رعایت امانت در داخل [] آورده ا ست.
متن کتاب از روایات ابی مخنف که در تاریخ طبری نقل شده ترتیب یافته، سپس در پاورقی، با منقولات سه کتاب ارشاد و
مقاتل الطالبین و
تذکرة الخواص تطبیق گردیده است و موارد اختلاف با عباراتی چون «با کمی تغییر و تفاوت»، «با اندکی جابه جایی و حذف» تذکر داده شده است.
عناوین فصول هشت گانه کتاب عبارت است از:
۱. امام حسین علیه‌السّلام در مدینه.
۲. امام حسین علیه‌السّلام در مکه.
۳. حوادث
کوفه پس از ورود مسلم.
۴. خروج امام حسین علیه‌السّلام از
مکه .
۵. منازل و حوادث بین راه مکه به کوفه.
۶. از سوم محرم تا شب
عاشورا .
۷. وقایع شب عاشورا.
۸. حوادث روز عاشورا.
در انتهای اثر، فهرست اعلام آمده است و برای سهولت رجوع خواننده به آدرس‌های مندرج در پاورقی، مشخصات دقیق
زمان و
مکان و مرکز نشر منابع و مآخذ در فهرست منابع ذکر شده است.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
