میرزا توله گان تولا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
میرزا تُولَه گان، معروف به تَوَلاّ،
شاعر و نویسنده مقالات سیاسی و از بنیانگذارانِ مجله طنزآمیز مُوشْتُوم چاپ تاشکند می‌باشد.
در ۱۳۰۰/۱۸۸۳ در شهرک کُوکْچه تاشکند، در خانواده‌ای روشنفکر به
دنیا آمد. پدرش خواجَم یار نام داشت. تولاّ از
معلم سرخانه دروس ابتدایی را فراگرفت و سپس در مدرسه بیگلربیگی تحصیل کرد. این مدرسه مشهور، شاگردان نامداری پرورده است؛ از جمله مراد خواجه، مترجم گلستان به ترکی
در این مدرسه انجمنی ادبی فعالیت داشت که شاعران نازک طبع و مترجمان مشهورِ
شعر فارسی، ملا قوشاق مسکین (متوفی ۱۳۱۶ ش /۱۹۳۷) و هیبت الله خواجه خِصلَت (متوفی ۱۳۴۴ ش /۱۹۴۵) و سراج الدین صدقی (متوفی ۱۳۳۳ ش /۱۹۳۴)، از گردانندگانش بودند.
تولاّ به زبانهای ازبکی و فارسیِ تاجیکی و عربی تسلط داشت
از ۱۳۲۳/۱۹۰۵ با نشریه‌های صدای ترکستان، صدای فرغانه، ترقی، روزنامه ولایتی ترکستان همکاری کرد و اشعار و مقالات خود را در آن‌ها به چاپ رساند
اصلاحاتِ مکتب و مدرسه، ترویج معارف دینی،
انتقاد از خرافات و عقب‌ماندگی، مشکلات اقتصادی عامه مردم از موضوعات اصلی سروده‌ها و نوشته‌های وی است. در کتابهای شعر وی، رونق الاسلام (۱۳۳۲/ ۱۹۱۴) و
سبزه زار (۱۳۳۳/۱۹۱۵)، به ارزشهای زندگی‌ساز
اسلام و نکوهش خرافات و
ستم قومی و
استعمار پرداخته شده است. این شعرها بویژه در میان جوانان تأثیرگذار بود
اگر چه تولاّ همانند دیگر روشنفکران
زمان خود، به نتایج
انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ خوشبین بود، اما بسیاری از آزادی‌خواهان، به
اتهام «دشمنی با خلق» گرفتار آمدند و کشته شدند و تولاّ هم به سیبری
تبعید و در ۱۳۱۸ ش /۱۹۳۹
اعدام شد
تولاّ از شخصیتهای برجسته نهضت جدیدها‌ی تاشکند بود
سروده‌های او سیاسی و اجتماعی است
در روزگاری که شاعرانی مانند حمزه، معانی نو و تند و اجتماعی را بیش‌تر در قالب جدید، یعنی بدون رعایت وزن و قافیه، می‌سرودند، تولاّ همانند صدیقی عَجْزی، محتوای جدید را در قالب عروض سنّتی می‌ریخت.
از مهمترین آثار تولاّ رونق الاسلام است که پس از
استقلال (۱۳۷۰ ش /۱۹۹۱) تجدید چاپ شد.
(۱) Jadidchilik: isla ¦ha ¦t، yangilanish، mustaqillik va taraqqiya ¦t uchuh kurash، Tashkent ۱۹۹۹.
(۲) Pula ¦tja ¦n Da ¦mulla Qayumov، Tazkira-ye Qayum ¦â، vol ۳، Tashkent (n d).
(۳) Uzbek Sa ¦vet ensiklopediya ¦sl ،Tashkent ۱۹۷۱-۱۹۸۰.
(۴) Uzbakistan Respublikasi ensiklopediya ¦،Tashkent: Qamuslar Bash Tahririyati، ۱۹۹۷.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «میرزا توله گان تولا»، شماره ۴۰۶۶.
