مهدی الهی قمشه‌ای
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حکیم الهی
قمشه
ای،نام او
مهدی و لقبش محیی الدین است.
نیاکان حکیم
قمشه
ای از
سادات بحرین بوده‌اند، و وی با آن که به تحقیق به سیادت خود یقین پیدا کرده، ولی از آن جا که احتمالا پس از سال‌ها در بر داشتن
لباس روحانیت و بر سر داشتن
عمامه سفید، به این حقیقت پی برده، شاید برای آن که حمل بر تظاهر نشود، عمامه خود را به سیاه که علامت سیادت است تغییر نداده است. نام و نسب او از این قرار است: میرزا
مهدی بن حاج
ملا ابو الحسن بن حاج عبد المجید بن حاج محمد رضا بن حاج عبد الملک بن حاج شیخ جعفر السید البحرینی
. نام او
مهدی و لقبش محیی الدین است. چنان که خود در منظومه مفصلی، هم به اصل و نسب خود و هم به نام و لقبش تصریح دارد:
الهی طبع و
مهدی نام و در عشق لقب گردید محیی الدین مقرر
تاریخ ولادت او در
قمشه/ شهرضا ۱۳۱۹ ق است. (بعضی منابع تاریخ تولد او را ۱۳۱۸ ق دانسته‌اند
). در پنج سالگی به مکتب رفت و تا هفت سالگی مقدمات
ادبیات فارسی و عربی آموخت. سپس نزد پدر دانشمند خود و استادان دیگر در همان شهر ادامه تحصیل داد. نشانه
ای از استعداد زبانی- ادبی درخشان او این است که در پانزده سالگی در زبان و ادب عرب و دستور زبان و علوم بلاغی به پایه
ای رسید که شرح نظام نیشابوری و مطول تفتازانی را تدریس می‌کرد.
استادان او در
قمشه عبارت بوده‌اند از:
۱.
ملا محمد
مهدی فرزانه
قمشه
ای (۱۳۰۲- ۱۳۷۲ ق) (در رشته فقه، اصول و حکمت)
۲. حسین امین جعفری (۱۲۹۵- ۱۳۶۹ ق)
سپس برای ادامه تحصیل در سطحی بالاتر به حوزه علمی
اصفهان کوچید. استادان او در حوزه علمیه پیشرفته اصفهان عبارت بوده‌اند از:
۳. شیخ محمد حکیم خراسانی
۴. آیت‌الله
شهید مدرس
پس از یک سال اقامت در اصفهان، راهی مشهد مقدس رضوی شد و در آن جا به مدرسه معروف نواب راه یافت. استادان او در این حوزه:
۵. آقا بزرگ حکیم (معروف به میرزا عسکری شهید)
۶. آیت‌الله العظمی
حاج آقا حسین قمی ۷.
شیخ اسد الله یزدی (در منطق، حکمت، هیئت و برخی از علوم ریاضی، همچنین نزد او شرح فصوص قیصری را فرا گرفت)
۸. حاج
ملا محمد علی معروف به فاضل (م ۱۳۴۲ ق) (در حکمت و عرفان)
۹. حاج شیخ حسن مشهور به فاضل برسی (در فقه و اصول)
۱۰. آیت‌الله حاج
میرزا حسن فقیه سبزواری خراسانی (م ۱۳۸۶ ق)
۱۱. قرآن شناس بزرگ و از زعمای مکتب قرآنی تفکیک،
مرحوم میرزا مهدی اصفهانی (۱۳۰۳- ۱۳۶۵ ق)
دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی .
حکیم الهی
قمشه
ای سپس به تهران آمد و در
مدرسه سپهسالار (اینک: شهید مطهری) حجره گرفت و از حسن اتفاق و توفیق، بار دیگر به محضر استاد پیشینش مرحوم آیت‌الله مدرس راه یافت. در این جا در عین فراگیری سطوح عالی تر اصول و فقه، به تدریس
منطق و
فلسفه برای طلاب جوان تر اشتغال داشت.
با احتساب آیت‌الله مدرس به عنوان دوازدهمین استاد نامدار او، سیزدهمین استادش مرحوم
میرزا طاهر تنکابنی (۱۲۴۲- ۱۳۲۰ ق) بود. نزد او
[۲] تحریر اصول اقلیدس (از
خواجه نصیر الدین طوسی ) و
قانون بو علی طب را بیاموخت.
بعدها، پس از گسترش آموزش عالی در ایران و تاسیس دانشگاه تهران، مدرسه سپهسالار به دانشکده معقول و منقول تبدیل شد و شادروان الهی در این دانشکده جدید به تدریس منطق و حکمت و ادبیات، و در دانشگاه تهران به تدریس زبان و ادبیات عربی و حکمت و فلسفه پرداخت. دانشکده معقول و منقول پیشگفته به دانشکده الهیات و معارف اسلامی تغییر هیئت داد، و او از همین دانشکده و دانشگاه، با نگارش اثری علمی به نام توحید هوشمندان، به اخذ درجه/ مدرک دکتری نایل گردید و تا اواخر عمرش به مدت ۳۵ سال استاد دانشگاه تهران/ دانشکده الهیات بود.
بعضی از برجسته‌ترین شاگردان او:
۱. آیت‌الله
حسن زاده آملی ، از حکما و عرفای جلیل القدر معاصر که به تصریح خود جز در رشته معقول، در مجلس تفسیر استاد حضور می‌یافته است.
۲. آیت‌الله
عبدالله جوادی آملی که همچون استاد (خود مرحوم
قمشه
ای) و نیز همدرس خود (آیت الله حسن زاده)، در قرآن شناسی و حکمت و عرفان- به ویژه حکمت صدرایی و عرفان محیی الدین- مقام علمی شامخی دارد
۳. آیت‌الله حاج
سید محمد حسن لنگرودی .
مرحوم الهی
قمشه
ای همانند بسیاری از اجله استادان و بعضی از اعزه شاگردانش، عارف و عاشق معشوقی حقیقی ازلی، و در عین حال منکر و منتقد صوفی و شان و قلندران ناپارسا بود، و خود زندگیی ساده در کمال
پارسایی و طهارت قلبی و اخلاقی داشت و فروتنی و خداترسی و
خوشخویی و
خوشرویی را با هم درآمیخته بود. او پس از عمری پربار و برکت در خدمت به نشر
معارف قرآنی و فرهنگ اسلامی و شیعی، اعم از معقول و منقول، در شب سه شنبه دوازدهم
ربیع الثانی ۱۳۹۳ ق (برابر با ۲۵ اردیبهشت ۱۳۵۲ ش) در تهران درگذشت، و در شهر مقدس قم، در وادی السلام، در جوار بارگاه قدسی حضرت معصومه سلام‌الله‌علیهم به خاک سپرده شد.
الف) در زمینه قرآن پژوهی:
۱. ترجمه قرآن (که ان شاء الله درباره آن بیشتر سخن خواهیم گفت) ،
۲. تصحیح و تحشیه
تفسیر ابو الفتوح رازی که بار اول به اهتمام ایشان، در ۱۰ مجلد در فاصله سال‌های ۱۳۲۰- ۱۳۲۲ ش انتشار یافت،
۳. قصیده قرآنیه [ در ستایش حضرت کتاب الله الناطق سیدنا و مولانا امیر المؤمنین، مطلوب کل طالب، اسد الله الغالب، علی بن ابی طالب علیه‌السّلام در یکصد و چهارده سوره قرآن مجید، که مطلع آن چنین است:
جبرئیل آمد به وحی عشق و برخواند آفرینم گفت برگو مدح شاه دین امیر المؤمنینم
برای تفصیل- دانشنامه قرآن، ذیل «قصیده قرآنیه» ].
ب) در زمینه‌های دیگر:
۴. ترجمه صحیفه سجادیه،
۵. ترجمه کلیات مفاتیح الجنان،
۶. حکمت الهی،
۷. رساله در فلسفه کلی،
۸. شرح رساله حکیم فارابی،
۹. رساله
ای در سیر و سلوک،
۱۰. حاشیه بر مبدا و معاد،
۱۱. رساله
ای در مراتب ادراک،
۱۲. رساله
ای در مراتب عشق،
۱۳. توحید هوشمندان،
۱۴. حکمت عملی یا اخلاق مرتضوی،
۱۵. دیوان شعر.
ذوق شعری شادروان الهی، عالی و طبع او وقاد است و ملک الشعراء بهار، در تقریظی، سخن او را به حق ستوده و شیوا و شیرین شمرده است.
ترجمه قرآن (الهی قمشه‌ای)
• نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
