مقبولیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
منظور از مقبولیت «پذیریش مردمی» است. اگر مردم به درخواست فرد یا گروهی برای حكومت، تمایل نشان دهند و خواستار اعمال حاكمیت از طرف آن فرد یا گروه باشند و در نتیجه براساس خواست و اراده مردم حكومتی تشكیل گردد، گفته می‌شود آن حكومت دارای مقبولیت؛ و در غیر این صورت فاقد مقبولیت می‌باشد.
به عبارت دیگر حاكمان و حكومت‌ها را می‌توان به دو دسته كلی تقسیم كرد:
۱- حكومت‌هایی كه مردم و افراد یك جامعه از روی رضا و رغبت تن به حاكمیت و اعمال سلطه آنها می‌دهند؛
۲- حاكمان و حكومت‌هایی كه مردم و افراد یك جامعه از روی اجبار و اكراه از آنان اطاعت می‌كنند.
به طور كلی می‌توان دو نقش و كاركرد را برای مقبولیت برشمرد:
۱)مشاركت در ایجاد حكومت و زمینه‌سازی جهت انتقال قدرت؛
۲)مشاركت در جهت كارآمد سازی، حفظ رعایت و پایایی حكومت.
یكی از كاركردهای مقبولیت عمومی مردم، تشكیل و تداوم حكومت و كارآمدی آن است؛ اما، هرگز نباید تصور كرد كه این رابطه دو سویه بوده و لازمه تشكیل و تداوم هر حكومتی به معنی مقبولیت آن حكومت است؛ زیرا، چه بسا حكومت‌هایی كه علیرغم مقبولیت با استفاده از مكانیزم‌هایی نظیر اعمال قوه قهریه، زور و فشار، ایجاد گردیده و تداوم داشته باشند. نكته مهم اینجاست كه تداوم چنین حكومت‌هایی تا جایی است كه آن مكانیزم‌های یاد شده بتوانند كارایی و تأثیر خود را داشته باشند؛ اما زمانی كه فاقد چنین تأثیری بشوند، آن حكومت به سرعت راه انحطاط و زوال را در پیش گرفته و نابود خواهد شد. بنابراین تداوم چنین حكومت‌هایی دلیل بر مقبولیت مردمی نیست.
مسلماً اگر بخواهیم وجود مقبولیت یك نظام را بررسی نماییم باید شاخصه‌هایی نظیر میزان رضایت، خواست و مشاركت داوطلبانه مردم را در مراحل شكل‌گیری، استقرار نظام و حكومت و مراحل بعد از آن در نظر گرفته شود.
مفهوم مقبولیت نسبی بوده و دارای مراتبی است. نظام‌های سیاسی به تناسب میزان كارآمدی خود در تأمین و برآوردن انتظارات و خواسته‌های مردم (اعم از مادی و معنوی) و حل مشكلات آنان، از مراتب متفاوتی از مقبولیت برخوردار می‌باشند؛ و به هر میزان بین عملكردهایشان با اصول و اهدافی كه برای خود ترسیم كرده‌اند. مطابقت بیشتری دیده شود، از مقبولیت بالاتری نیز برخوردار خواهند بود.
مشروعیت را اگر معادل Legitimacy بگیریم با مقبولیت از نظر معنایی رابطه‌ای تنگاتنگ دارد؛
مشروعیت به این معنی عبارت است از: ویژگی قابل قبول بودن رویه‌های یك رژیم در وضع و اجرای قانون برای اتباع آن. بر این اساس موضوع
مشروعیت با نمایندگی و رضایت در امور سیاسی ارتباط دارد. مشروعیت بر حسب منشاء و مبداء دارای اقسام مختلفی است از جمله:
مشروعیت قانونی و مردمی (مقبولیت)،
مشروعیت ناشی از صفات شخصی ویژه و كاریزماتیك شخصیت و نبوغ رهبری) و مشروعیت براساس دین و یا سنت. بنابراین مقبولیت از اقسام مشروعیت خواهد بود؛ ولی اگر مشروعیت را به معنی شرعی بودن حكومت بگیریم كما اینكه اندیشمندان اسلامی چنین معنی كرده‌اند، مشروعیت یك امر الهی و شرعی می‌شود كه با این معنی مقبولیت امری ست مردمی و نه الهی، چون تعریف آن متضمن مردمی بودن است با مشروعیت فرق اساسی داشته از اقسام آن نخواهد بود. در نظام سیاسی اسلامی اگر چه اعطاء مشروعیت از محدوده اختیارات شارع است ولی عینیت و فعلیت یافتن آن در گرو پذیرش عموم مردم است، با این معنی مشروعیت و مقبولیت مكمل همدیگر خواهند بود.
۱. نادری قمی، محمدمهدی؛ نگاهی گذرا به ولایت فقیه، قم، انتشارات مؤسسه آموزش و پژوهشی امام خمینی (ره)؛ ۱۳۷۸، ص ۵۳.
۲. شاكرین، حمیدرضا؛ حكومت دینی، قم، نشر معارف، ۱۳۸۲، ص ۱۰۶.
۳. آقا بخشی، علی؛ فرهنگ علوم سیاسی، تهران، نشر چاپار، ۱۳۸۳، چاپ اول، ص ۳۷۵.
۴. عالم، عبدالرحمن؛ بنیادهای علم سیاست، تهران، نشر نی، ۱۳۸۳، چاپ دوازدهم؛ ص ۱۰۷.
سایت پژوهه
