• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

مفهوم اذیت

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



واژه اذیّت در فارسی به‌معنای آزردن و رنجه‌شدن است.
[۱] لغت‌نامه، ج۱، ص۱۳۶۰. واژه «أذیت».




راغب آن را در مقام تعریف اصطلاحی، از دیدگاه دینی به‌معنای ضرر دنیایی یا آخرتی دانسته که به جسم یا روح می‌رسد.
[۲] مفردات، واژه «أذی»، ج۱، ص۷۲.
از نظر برخی واژه‌پژوهان دیگر، مفهوم اذیّت، همیشه با ضرر و نقصان همراه نیست؛
[۳] التحقیق، واژه «ضرّ»،ج۷، ص۲۵.
بلکه هر چیزی که ناخشنودی و ناسازگاری طبع را سبب شود، اذیّت خواهد بود.
[۴] واژه «أذی»، التحقیق، واژه «أذی»، ج۱، ص۶۵.
اذیت، گاهی جسمی مانند قطع عضو و شکنجه‌های بدنی، و گاهی روحی و روانی مثل jمسخر و تهمت است.
«اذیّت و آزار» از منظرهای گوناگون، مورد بحث قرار گرفته است. علم اخلاق ، مبحث مستقلّی را به آن اختصاص نداده؛ ولی درباره مفاهیم مرتبط با آن (ستم، دشنام و..) به تفصیل سخن گفته است. در روان‌شناسی به مسأله آزاررسانی به‌صورت بیماری روانی و در قالب مفاهیمی چون خودآزاری (masachism) و دیگر آزاری (sadism) پرداخته شده،
[۵] اصطلاحات روان‌شناسی، ج۱، ص۱۱۵.
و جامعه‌شناسی نیز شکل‌های گوناگون دیگر آزاری و ناهنجاری‌های اجتماعی ( شکنجه ، قتل ، غارت و..) را بررسی کرده است.


مفهوم «اذیّت» در قرآن ، در قالب واژه‌های «أذی» و مشتقّات آن در ۲۴ مورد مانند آمده است که بیش‌تر موارد به‌معنای آزردن و در برخی موارد به‌معنای رنجه‌شدن است. آزار روانی در مواردی چون عیب‌جویی و استهزا تهمت ، تجسّس و غیبت تحقیر و آزار جسمی در آیاتی از سوره بقره و نساء انعکاس یافته است.
آزار و اذیّت در نگاه نخستین، عملی سرزنش شده و ناشایست است. بعضی آیات برای برخی اذیّت‌ها، وعده عذاب داده‌اند.


همچنین بعضی آزارها سبب ازبین رفتن عمل شده، و آزار دهندگان، مورد نفرین الهی قرار گرفته‌اند. در مواردی نیز اذیّت حتّی به کم‌ترین مقدار ممکن، نهی شده است: «فَلا تَقُل لَهُما اُفّ‌...».

۳.۱ - آزار والدین

از این آیه به دلالت لفظی یا مفهومی، ممنوعیّت اذیّت‌های دیگر بر پدر و مادر ثابت می‌شود؛
[۲۱] التفسیر الکبیر، ج۲۰، ص۱۹۰.



البتّه در بعضی موارد، اذیّت و آزار جایز یا واجب می‌شود؛ برای مثال تنبیه و اذیت مجرمان به اشکال گوناگون، متناسب با نوع جرم، برای حفظ امنیّت و سلامت جامعه لازم است که حدود و تعزیرات از آن جمله به‌شمار رفته‌اند. آیه ۱۵ نساء در مورد زنانی که به فحشا ( زنا ) آلوده می‌شوند، به‌صورت موقّت، حکم «حبس دائم» را در نظر گرفته و آیه بعد، به مجازات مرد و زن زناکار دستور می‌دهد: «والَّذانِ یَأتِیـنِها مِنکُم فَـاذوهُما‌...». برخی مفسّران این آیه را ـ چنان‌که روایات نیز بر آن دلالت دارد
[۲۶] جامع‌البیان، ج۴، ص۳۹۰.
ـ بیان‌گر حکم زنای غیر محصنه و برخی مطلق زنا دانسته‌اند.
[۲۷] جامع‌البیان، ج۴، ص۳۹۱.
گروهی نیز آیه پیشین را درباره مساحقه ( همجنس بازی زنان) و این آیه را درباره لواط (همجنس بازی مردان) شمرده‌اند؛ گرچه از سوی برخی رد شده است.
[۲۸] مجمع البیان، ج۳، ص۳۴.

به نظر برخی، آیه نخست به قرینه قید «من نساءکم» حکم زنای محصنه و آیه بعد، حکم زنای غیر محصنه را بیان می‌کند.
[۳۰] جامع‌البیان، ج۴، ص۳۹۱.

عدّه‌ای اذیّت بیان شده در آیه را آزار زبانی به‌صورت توبیخ و ملامت و برخی به‌صورت دشنام، و گروهی نیز اذیّت غیر زبانی (تنبیه بدنی) دانسته‌اند.
[۳۲] جامع‌البیان، ج۴، ص۳۹۴.
[۳۳] مجمع البیان، ج۳، ص۳۵.
بعضی نیز آن را به سرزنش و تهدید به احضار نزد حاکم به منظور اجرای حد تفسیر کرده‌اند


اذیّت به‌معنای ناراحتی و در رنج افتادن نیز در سه مورد از قرآن آمده است: حیض در زنان «و‌یَسـَلونَکَ عَنِ الْمَحیضِ قُل هُوَ أَذًی»، خون‌ریزی، آلودگی و نجاست ، احساس بدبویی، بی‌حوصلگی، مشقّت و سختی از اسباب اذیّت زنان در حال حیض است که مفسّران بدان توجّه کرده‌اند.
[۳۷] مجمع البیان، ج۲، ص۵۶۲.
[۳۸] جامع‌البیان، ج۲، ص۵۱۸.
آیه ۱۹۶ بقره به «مُحرِم» درصورتی که رنج و بیماری بر سرش عارض شده، تراشیدن موی سر را پیش از قربانی با پرداخت فدیه، اجازه داده است: «فَمَن‌کانَ مِنکُم مَریضـًا اَو بِهِ اَذیً مِن رَأسِهِ فَفِدیَة‌...». برخی «أذی» را به سردرد، شپش‌زدگی سر و حتی موارد بیم از بروز بیماری تفسیر کرده‌اند
[۴۰] التفسیر الکبیر، ج۵، ص۱۶۶.
و برخی دیگر، فقط به مواردی مانند شپش و کک در سر اشاره کرده‌اندکه قرارگرفتن واژه «اذی» در کنار «مریضاً» مؤیّد این‌نظر است. آیه ۱۰۲ نساء که چگونگی برپایی‌ نماز خوف در جبهه جنگ را بیان می‌کند، در ابتدا «همراه داشتن سلاح» را لازم دانسته؛ سپس درصورت اذیّت شدن از بارندگی و... به‌زمین گذاشتن آن و بسنده کردن به لوازم ایمنی مانند زره را جایز دانسته است: «و‌لا جُناحَ عَلَیکُم اِن کانَ بِکُم اَذیً مِن مَطَر اَو کُنتُم مَرضی اَن تَضَعوا اَسلِحَتَکُم».


۱. لغت‌نامه، ج۱، ص۱۳۶۰. واژه «أذیت».
۲. مفردات، واژه «أذی»، ج۱، ص۷۲.
۳. التحقیق، واژه «ضرّ»،ج۷، ص۲۵.
۴. واژه «أذی»، التحقیق، واژه «أذی»، ج۱، ص۶۵.
۵. اصطلاحات روان‌شناسی، ج۱، ص۱۱۵.
۶. بقره/سوره۲، آیه۲۶۲.    
۷. بقره/سوره۲، آیه۲۶۴.    
۸. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۱۱.    
۹. آل‌عمران/سوره۳، آیه۱۸۶.    
۱۰. حجرات/سوره۴۹، آیه۱۱.    
۱۱. حجرات/سوره۴۹، آیه۱۲.    
۱۲. لقمان/سوره۳۱، آیه۳۱.    
۱۳. لقمان/سوره۳۱، آیه۱۸.    
۱۴. بقره/سوره۲، آیه۴۹.    
۱۵. نساء/سوره۴، آیه۲۵.    
۱۶. توبه/سوره۹، آیه۶۱.    
۱۷. احزاب/سوره۳۳، آیه۳۳.    
۱۸. بقره/سوره۲، آیه۲۶۴.    
۱۹. آیه۵۷.    
۲۰. اسراء/سوره۱۷، آیه۲۳.    
۲۱. التفسیر الکبیر، ج۲۰، ص۱۹۰.
۲۲. بقره/سوره۲، آیه۱۹۴.    
۲۳. احزاب/سوره۳۳، آیه۵۸.    
۲۴. نساء/سوره۴، آیه۱۶.    
۲۵. تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۲۷.    
۲۶. جامع‌البیان، ج۴، ص۳۹۰.
۲۷. جامع‌البیان، ج۴، ص۳۹۱.
۲۸. مجمع البیان، ج۳، ص۳۴.
۲۹. المیزان، ج۴، ص۲۳۵.    
۳۰. جامع‌البیان، ج۴، ص۳۹۱.
۳۱. المیزان، ج۴، ص۲۳۵ ۲۳۶.    
۳۲. جامع‌البیان، ج۴، ص۳۹۴.
۳۳. مجمع البیان، ج۳، ص۳۵.
۳۴. الکشاف، ج۱، ص۴۸۸.    
۳۵. بقره/سوره۲، آیه۲۲۲.    
۳۶. الکشاف، ج۱، ص۲۶۵.    
۳۷. مجمع البیان، ج۲، ص۵۶۲.
۳۸. جامع‌البیان، ج۲، ص۵۱۸.
۳۹. بقره/سوره۲، آیه۱۹۶.    
۴۰. التفسیر الکبیر، ج۵، ص۱۶۶.
۴۱. المیزان، ج۲، ص۷۷.    
۴۲. نساء/سوره۴، آیه۱۰۲.    



دائرة المعارف قران کریم جلد دوم، برگرفته از مقاله"اذیت"    




جعبه ابزار