اعجاز و معجزه از اصطلاحات كلامى و به معناى امرى خارق العاده، همراه با تحدّی و مبارزطلبى و سالم از معارضه است كه خداوند آن را به دست پيامبرش پديد آورد تا نشان راستى رسالت وى باشد.
اصطلاح معجزه به اين معنا در قرآن كريم به كار نرفته، اما الفاظ ديگرى آمده كه به معجزه حمل شده است، مانند «بيّنه» و «آيه». گفتنى است معجزه گرچه تصرف ماوراء طبيعت در عالم طبيعت و ماده است، اما مبطل ضرورتهاى عقلى و خارج از نظام قانونمند عليت نيست.
معجزه از ریشه «عجز» به معنای ناتوان از انجام کاری می‌باشد و در اصطلاح، امر خارق عادتی است که در مقام اثبات نبوت رخ می‌دهد و همراه با تحدی و معارضه طلبی است، امام خمینی نیز، معجزه را امری می‌داند که با اراده خداوند از شخص مدعی نبوت ظاهر شده است تا نشانه‌ای بر صدق ادعای او باشد.
[۱۰]خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۴۵، تهران، بی‌تا.
ایشان افزون بر مفهوم‌شناسی معجزه و اثبات‌پذیری آن، دلالت معجزه بر خداوند و صدق پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را نیز تحلیل و بررسی کرده است.
امام با گواه گرفتن سخن برخی حکما چون ابن‌سینا، شیخ اشراق و ملاصدرا معجزه را مبتنی بر سه امر می‌داند: اول خاصیتی که در نفس پدید می‌آید که اجسام نزد آن خاضع می‌گردند و نفس می‌تواند صورت و حقیقت آنها را تغییر دهد. دوم قوه نظری نفس که به واسطه آن، نفس صفا و نزاهتی پیدا می‌کند که می‌تواند فیض و علوم عقلی را از مبادی عالیه دریافت کند. سوم، قوه متخیله شخص قدرت می‌یابد و می‌تواند به عالم غیب و عالم مثال در بیداری متصل شود و از آن اطلاع یابد.
[۱۵]خمینی، روح‌الله، کشف الاسرار، ص۵۱-۵۳، تهران، بی‌تا.
به اعتقاد امام خمینی، اگرچه حقیقت معجزه بر این سه امر است، اما حقیقت و ماهیت اصلی معجزه، از قدرت مطلق الهی بهره می‌برد و قدرت خداوند را آشکار می‌سازد و با اذن الهی تحقق می‌یابد تا بدین‌وسیله، ارتباط با وحی و رسالت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از ناحیه خداوند اثبات شود. ایشان معجزه را دلیل صدق مدعی مقام نبوت می‌داند که بشر را به طرف هدایت دعوت می‌کند که بدون اذن الهی محقق نمی‌شود برخلاف جادو و سحر که مردم را گمراه می‌کند. ازجمله شرایط معجزه در نگاه امام خمینی آن است همراه با تحدی و مبارزه‌طلبی باشد. تحدی که از معارضه سالم بماند و کسی نتواند مثل آن بیاورد همچنین از جمله شرایط معجزه قابل تعلیم‌وتعلم نیست و لزوماً با ادعای نبوت منطبق و همراه است و آن را تکذیب نمی‌کند و پیش از ادعای نبوت واقع نمی‌شود به باور امام خمینی دلالت معجزه در مواردی برای بسط ربوبیت حق‌تعالی و اظهار آن در مظهر انسان کامل می‌باشد.
[۱۶]خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۹، ص۴۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
