مظنونات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مظنونات، نوعی از قضایای غیر یقینی هستند که ماده
خطابه قرار می‌گیرند.
مظنونات،
مشتق از
ظن است. ظنّ دارای دو کاربرد است:
ظنّ به معنای اعمّ (ظنّ مقابل یقین)؛ و
ظنّ به معنای اخصّ.
ظنّ به معنای اخصّ، عبارت است از
اعتقاد غیر جازم؛ به این معنا که شخص ظانّ، یکی از طرفین نفی یا اثبات
قضیه را ترجیح می‌دهد، بدون اینکه احتمال طرف دیگر به کلی منتفی بداند. سبب این ترجیح و رغبت نفس، گاهی صِرف شهرت قضیه است بدون آن که متکی به دلیل باشد، و گاهی از جهت استناد به قول شخصی راستگو و مورد اعتماد وی است با احتمال آن که شاید به خطا رفته باشد، و گاهی متکی به
قیاس دیگری است که مقدماتش غیر
قطعی بوده، و گاهی نتیجه
استقرای غیر تام یا
تمثیل است.
قضایایی که متعلق ظنِّ به این معنا هستند مظنونات یا "ظنیات اخصّ" خوانده می‌شوند. بنابر این، مظنونات یا "ظنیات اخصّ" قضایایی هستند که به پیروی از ظن غالب، با احتمال
صدق طرف مقابل، ترجیح داده می‌شود. مثل: "کسی که با دشمن نجوا می‌کند خائن است"، و "کسی که بر بام دیگری برمی آید خائن است".
ظنّ به معنای اعم عبارت است از
اعتقاد به یک شئ غایب، از روی حدث و تخمین، بدون دلیل و
برهان و مشاهده. ظنّ به این معنا، دارای مراحل و مراتب مختلف است:
۱.
اعتقاد جازم مطابق واقع که مستند به علت نباشد (
تقلید)؛
۲.
اعتقاد جازم غیر مطابق واقع (
جهل مرکب)؛
۳.
اعتقاد غیر جازم (ظن به معنای اخص).
قضایایی که متعلق ظنِّ به معنای اعم هستند مظنونات یا "ظنیات اعمّ" خوانده می‌شوند. مظنونات گاهی در ابتدا به نظر
قطعی می‌رسند و با اندکی دقت معلوم می‌شود که حکم، لازم دلیل نبوده و حکم
قطعی بدل به ظنی می‌شود، و گاهی کاذب بودن حکم نیز ثابت می‌گردد.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• صلیبا، جمیل، فرهنگ فلسفی.
• مظفر، محمدرضا، المنطق.
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات.
• خوانساری، محمد، فرهنگ اصطلاحات منطقی.
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «مظنونات»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۴/۱۶.
