مسیر قیامت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
انسان در مسیر سفر آخرتش منازل و مراحل متعدد را از
سکرات موت تا
پل صراط طی می‌کند که در اینجا به اختصار درباره آن منازل توضیحاتی ارائه می‌شود.
برای
سفر آخرت منازلی ذکر شده است:
نخستین منزل، جریان
سکرات مرگ و سختی جان دادن است،
امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام ) در تبیین
سکرات مرگ می‌فرماید: «و ان للموت لغمرات هی افظع من ان تستغرق بصفة او تعتدل علی عقول اهل الدنیا»
آری، مرگ را ورطه‌ها و دشواری‌هایی است سخت تر از آن که بتوان وصفش کرد، یا عقل‌های مردم بتواند آن را بفهمد.
طبق این کلام حضرت، سکرات مرگ بگونه‌ای سخت است که اساسا هرگز قابل وصف نیست، و اگر بتوان آن را وصف کرد،
عقل کسانی که در
دنیا هستند توان درک و فهم آن را ندارند.
منزل دیگر،
وحشت قبر است، امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام ) درباره این منزل می‌گوید: «فیاله من بیت وحدة، و منزل
وحشیة و مفرد غربة»
یعنی شگفتا از خانه‌ی تنهایی، و سرای
وحشت، و جایگاه بی کسی و غربت.
در روایتی آمده روزی
رسول خدا بر سر میتی که او را
دفن می‌کردند حاضر شد، و در حالی که
اشک از چشم‌های حضرت به شدت سرازیر بود به مردم فرمود: «اخوانی لمثل هذا فاعدوا» یعنی‌ای برادران من، از برای همچو منزلی خود را آماده سازید.
گر چه از یک نظر
قبر همان
عالم برزخ است،
از لحاظ دیگر برزخ را می‌توان یکی از منازل
قیامت تلقی کرد، برزخ واسط میان
دنیا و
آخرت است، انسان پس از مرگ از جهت اعتقاداتی که داشته و اعمال نیک و بدی که در این دنیا انجام داده مورد بازپرسی خصوصی قرار می‌گیرد و پس از محاسبه اجمالی طبق نتیجه‌ای که گرفته شد به یک زندگی شیرین و گوارا یا تلخ و ناگوار محکوم گردیده با همان زندگی در انتظار روز رستاخیز عمومی بسر می‌برد روح انسان در برزخ، بصورتی که در دنیا زندگی می‌کرد، به سر می‌برد اگر از نیکان است از
سعادت و
نعمت و جوار پاکان و مقربان درگاه
خدا برخوردار می‌شود و اگر از بدان است در
نقمت و
عذاب و مصاحبت
شیاطین و پیشوایان
ضلال می‌گذراند.
و درباره انسان در عالم برزخ سخن بسیار است، از جمله اینکه بر اساس آموزه‌های دینی انسان در آن عالم سخت نیازمند احکام کارهای نیک از قبیل دعا و صدقه دادن به نیت خود از طرف بستگان است و در روایتی آمده هر کسی که صدقه‌ی برای میتی و به
نیت او به فقیری بدهد، فرشته‌ای آن را در ظرفی از نور که بسیار درخشنده است می‌گذارد و در عالم برزخ آن را به میت مورد نظر هدیه کننده می‌رساند و می‌گوید این هدیه را فلان کس برای شما فرستاده است، میت آن هدیه را می‌گیرد و از آن بهره مند می‌شود.
منزل دیگر مرحله‌ای است که از آن در آموزه‌های دینی به «
نفخ صور= فریاد مرگ و
حیات» یاد شده است، و در
آیات فراوانی از
قرآن مجید اشاراتی به مساله نفخ صور شده است، از مجموع آن آیات به خوبی استفاده می‌شود که دوبار در
صور دمیده می‌شود، یک بار در پایان
جهان که همه خلایق می‌میرند و این نفخه‌ی
مرگ است، و بار دیگر در آستانه‌ی رستاخیز که همه‌ی مردگان زنده می‌شوند و این نفخه‌ی حیات است، در حقیقت توقف و از کار افتادن این جهان و آغاز حرکت جهان دیگر تشبیه به توقف و حرکت لشکرها و قافله‌ها شده است که با صدای شیپور مخصوص یا صدای بلند دیگری همگی با هم از راه رفتن باز می‌ایستند و متوقف می‌شوند و با صدای دیگر به پا می‌خیزند و حرکت می‌کنند.
در قرآن کریم درباره این مرحله و منزل انسان در مسیر سفر آخرت چنین آمده: «و نفخ فی الصور فصعق من فی السماوات و من فی الارض الا من شاء الله ثم نفخ فیه اخری فاذا هم قیام ینظرون»
یعنی و در صور دمیده می‌شود و تمام کسانی که در آسمان‌ها و
زمین هستند می‌میرند مگر کسانی که
خدا بخواهد، سپس بار دیگر در صور دمیده می‌شود ناگهان همگی به پا می‌خیزند و در انتظار هستند.
از این
آیه بدست می‌آید نفخ صور در حقیقت یک صاعقه و صیحه‌ی عقلی است که تمام
آسمان و زمین را پر می‌کند و سبب مرگ ناگهانی همه موجودات
زنده می‌شود و یا همه را به حرکت و جنبش در می‌آورد و سبب حیات و زنده شدن آنها می‌شود.
منزل دیگر که جزء مواقف هولناک مسیر آخرت است، منزل
سنجش اعمال انسان است. در قرآن کریم بحث‌های گسترده‌ای درباره این مرحله از سفر آخرت مطرح شده و با تعبیرات گوناگون از آن موقف و مرحله یاد شده است که در اینجا به نمونه‌هایی از آن
آیات اشاره می‌شود تا چیستی و چگونگی این منزل تا اندازه‌ای معلوم شود:
فرمود: «و تری کل امة جاثیة کل امة تدعی الی کتابها الیوم تجزون ما کنتم تعملون»
یعنی هر امتی را به زانو در آمده می‌بینی، هر امتی به سوی کارنامه‌ی خود فرا خوانده می‌شود و بدیشان می‌گویند: آنچه را می‌کردید امروز پاداشی می‌یابید. و در
آیه دیگر فرمود: «اما کسی که نامه اعمالش به دست راست او داده می‌شود از خوشحالی فریاد می‌زند که اهل محشر نامه اعمال مرا بگیرید و بخوانید و اما کسی که نامه اعمال بدست چپ او داده شده می‌گوید: ای کاش هرگز نامه‌ی اعمال به من داده نمی‌شد.»
اما در این باره که ماهیت نامه اعمال چیست، مفسران مطالب فراوانی را مطرح کرده از جمله گفته‌اند: ممکن است گفته شود اعمال انسان همان گونه که در درون جان او اثر می‌گذارد در عالم بیرون، در فضا و هوای اطراف، در زمینی که بر آن زندگی می‌کند و در همه چیز اثر دارد، گوئی بر آنها نقش می‌بندد، نقوش طبیعی و غیر قابل انکار، نقوشی که به وسیله قوا و نیروهای عالم هستی و
فرشتگان در دل این موجودات ثبت می‌شود، در قیامت پرده از آن برداشته می‌شود، و آشکار می‌گردد، و به دست هر کس داده می‌شود و با یک نگاه در آن حال هر کس معلوم است، مسلما این آثار در دنیا برای ما محسوس و قابل درک نیست، اما بی شک آنها وجود دارند، و روزی که در آن دید تازه‌ای پیدا می‌کنیم همه اینها را می‌بینیم و می‌خوانیم و تصدیق می‌کنیم.
یکی دیگر از منازل آخرت که بسیار حساس است، مرحله عبور از
صراط است، در وصف آن گفته شده: صراط پلی است که بر روی
جهنم کشیده شده و تا کسی از آن نگذرد داخل
بهشت نمی‌شود. و در روایات آمده است که از مو باریک تر و از شمشیر برنده تر و از
آتش گرم تر است، و
مؤمنان خالص در
کمال آرامش، و به سرعت و بدون
ترس از آن عبور می‌کنند. اما برخی با دشواری و همراه ترس و نگرانی بالاخره از آن می‌گذرند و عده‌ای از روی آن پل به جهنم می‌افتند.
نمونه‌ی آن صراط در دنیا نیز وجود دارد که در واقع گذری از این صراط پی آمدش عبور آسان از صراط یاده شده در آخرت است و آن عبارت است از دین
حق و راه
ولایت و متابعت از
امیرمؤمنان و سایر امامان معصوم (علیهم‌السّلام)، هر کسی که در دنیا از این صراط یعنی راه ولایت
عدول کند و به
انحراف کشیده شود و مسیر غیر ولایت را برگزیند و با گفتار یا کردار خود در جهت خلاف آن حرکت نماید، در آخرت از پل نمی‌تواند عبور کند و بالاخره در هنگام عبور از آن پایش می‌لرزد و در جهنم سقوط می‌کند.
برخی از بزرگان معاصر ضمن بحث مبسوطی درباره صراط به این روایت استناد کرده که
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) فرمود: «ای علی در روز قیامت من و تو و
جبرئیل به صراط می‌نشینیم و کسی که از صراط نمی‌گذرد مگر این که نامه‌ای داشته باشد که در آن اعتقاد وی به ولایت شما نگذاشته شده باشد.... اساسا در
اسلام ناب همه‌ی
معارف به هم پیوسته است لذا صراط که همان راه و روش شناخت خدا است، دو گونه است، صراط دنیا و آخرت، راهی که در دنیاست، همان امام واجب الاطاعة است، کسی که در دنیا او را شناخت و به راهنمایی‌های او
اقتدا کرد از صراط آخرت که پل دوزخ است گذشته است و هر کس
امام را در دنیا نشناخت کامش بر صراط آخرت می‌لرزد و در آتش
دوزخ سقوط می‌کند.
آنچه بازگو شد نمونه‌هایی از مراحل و منازل مسیر انسان در سفر ابدی اوست که این سفر بدون استثنا برای همگان است و کسی چه بخواهد چه نخواهد این سفر را باید برود و آن منزل را باید طی کند، تا بالاخره به نتیجه آنچه عمل کرده است برسد. اگر خوب عمل کرده و در مسیر معارف
وحی آسمانی حرکت کرده است فطوبی له و حسن مآب، بهشت جاودان گوارای او باد. اگر خدای نخواسته بد عمل کرده و در جهت خلاف راهنمایان الهی (پیامبران و ائمه (علیهم‌السّلام)) گام برداشته است، بدا به حال او که جهنم آتشین جایگاه او خواهد بود.
نکته دیگر آن است که
بهشت و جهنم جایگاه ابدی انسان است لذا جزء مراحل و منازل قیامت محسوب نمی‌شود بلکه منتهی الیه مسیر حرکت انسان شمرده می‌شود.
نکته دیگر که لازم است اشاره شود آن است که اگر در برخی
روایات آمده که
قیامت پنجاه موقف دارد، و هر موقف آن به اندازه یکهزار سال طول می‌کشد
این مواقف مربوط خود روز قیامت است نه این که در مسیر منتهی به قیامت قرار داشته باشد لذا علمایی که درباره منازل آخرت کتاب نوشته‌اند پنجاه موقف مربوط به خود
روز قیامت را به عنوان مراحل و منازل آخرت مطرح نکرده‌اند و تنها به موارد نظیر آنچه در این مقاله به اختصار باز گو شده به عنوان منازل مسیر آخرت اشاره کرده‌اند، تفصیل این گونه مباحث را در منبع ذیل جویا شوید.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «مسیر قیامت»، تاریخ بازیابی۹۵/۲/۹.
