مدرسه تاجیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تاجیّه، مدرسه‌ای مشهور در
بغداد، منسوب به مؤسس آن
تاج‌الملک ابوالغنائم است.
تاج‌الملک به سبب رقابت با خواجه
نظام‌الملک طوسی (مق ۴۸۵ق/۱۰۹۲م)، وزیر صاحب اقتدار
ملکشاه سلجوقی (حک ۴۶۵-۴۸۵ق)، و از جهت ارادتی که به شیخ
ابواسحاق شیرازی (د ۴۷۶ق/۱۰۸۳م) داشت، نخست دستور داد تا در گورستانی در باب ابرز (یا بِیَبْرَز، محله‌ای در
بغداد) که جماعتی از پیشوایان شافعی، از جمله ابواسحاق، مدفون بودند، بر تربت ابواسحاق آرامگاهی ساختند و سپس در کنار آن، مدرسه‌ای به تقلید از مدرسۀ نظامیه ساخت و نام آن را «تاجیه» گذارد و بر
شافعیان وقف کرد.
تاجیه در ۴۸۲ق، با حضور تاج‌الملک که در این هنگام، مستوفی ملکشاه بود و فخرالاسلام
ابوبکر قفال چاچی، شاگرد برجسته و معید درس ابواسحاق، برای القای نخستین درس، افتتاح گردید و نام‌گذاری شد؛ علاوه بر مدرسه، بعدها آن گورستان و محله نیز به تاجیه معروف شدند.
قفال چاچی به عنوان اولین مدرس این مدرسه نزدیک به یک ربع
قرن بدین کار ادامه داد و سرانجام پس از مرگِ
کیاهراسی (د ۵۰۴ق/۱۱۱۰م) مدرس نظامیۀ بغداد، به جانشینی او برگزیده شد و تدریس در تاجیه را ترک گفت.
استاد دیگر مدرسۀ تاجیه، شرف‌الدین یوسف دمشقی (د ۵۶۳ق/ ۱۱۶۸م) بوده است و چنان‌که آورده‌اند: «در این مدرسه ساکن بود و با درس‌های خود کهنگی آن را نو ساخت»
از همین تعبیر به خوبی برمی‌آید که استادان در مدرسۀ تاجیه اقامت داشته‌اند؛ همچنین می‌توان دریافت که مدرسۀ تاجیه در نیمۀ اول سدۀ ۶ق دستخوش رکود علمی و آموزشی بوده است، اما از مجالس وعظ برخی از فقیهان در این مدرسه، گزارش‌هایی در منابع موجود است که کم و بیش حکایت از فعال بودن این مرکز آموزشی دارد. از جمله ابوالوفا عبیدالله بن هبةالله از مردم
اصفهان، مشهور به شَفَرْوَد از واعظان
حنفی مذهب،
احمد غزالی، برادر
محمد غزالی،
ابومحمد چاچی (د ۵۲۸ق/۱۱۳۴م)، فرزند و شاگرد
قفال چاچی که مجلس وعظی در تاجیه برپا می‌کرده‌اند.
اگرچه در منابع از دانش آموختگان مدرسۀ تاجیه یاد نشده است، اما به نظر می‌رسد که علاوه بر ابومحمد
چاچی، برخی از شاگردان و راویان
قفال چاچی، همچون: ابومُعَمَّر
بقاء بن عمر اَزَجی، ابوالحسن
علی بن احمد یزدی،
ابوبکر ابن نَقور، شهدة الکاتبه و
ابوطاهر سلفی بایستی از تحصیل کردگان مدرسۀ تاجیه بوده باشند.
از گزارش
ابن‌اثیر چنان برمی‌آید که تاجیه در زمان وی، یعنی اواسط نیمۀ نخست سدۀ ۷ق/۱۳م فعال بوده است.
البته ــ چنان‌که اشاره شد ــ مدرسۀ تاجیه هم در امر آموزش دچار رکود گردیده، و هم گویا ساختمان آن، یا به علت فرسودگی و یا به احتمال قوی به دست غلامان نظامیه تخریب شده بود،
زیرا خواهر زادۀ تاج‌الملک، تاج‌الدین
ابن دارَست فارسی، در مدت کوتاه وزارتش در دستگاه سلطان مسعود سلجوقی در ۵۴۱ق/۱۱۴۶م، مدرسۀ تاجیه را نوسازی کرد و سپس شرف‌الدین دمشقی را به مدرسی در آن مدرسه گماشت.
در برخی منابع
تصریح شده که مدرسۀ تاجیه را تاج‌الملک خود بر شافعی مذهبان وقف کرده است، اما از منابع مالی و موقوفات آن گزارشی در دست نیست. همچنین دربارۀ سبک معماری تاجیه و نیز در باب شیو‌ه‌های آموزشی آن اطلاعی نداریم، اما چون تأسیس آن را به تقلید از مدارس نظامیه دانسته‌اند،
می‌توان به تقریب مدرسۀ تاجیه را شبیه به همان مدارس دانست.
(۱) ابن‌اثیر، الکامل.
(۲) ابن‌جوزی، عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباددکن، ۱۳۵۹ق.
(۳) ابن‌نجار، محمد، ذیل تاریخ بغداد، حیدرآباد دکن، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
(۴) بنداری، فتح، تاریخ‌دولة آل‌سلجوق، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
(۵) ذهبی، محمد، العبر، به‌کوشش محمد سعید بن بسیونی‌زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۶) سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمدطناحی، قاهره، ۱۳۸۰ق/۱۹۶۰م.
(۷) صفا، ذبیح‌الله، «مدرسه»، ایرانشهر، تهران، ۱۳۴۲ش/۱۹۶۳م، ج ۱.
(۸) همایی، جلال‌الدین، غزالی‌نامه، تهران، ۱۳۴۲ش.
(۹) حموی، یاقوت، بلدان.
(۱۰) Bosworth، C E،» The Political and Dynastic History of the Iranian World «، The Cambridge History of Iran، vol v، ed J A Boyle، Cambridge، ۱۹۶۸.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «تاجیه»، شماره۵۶۸۴.
