محمد مؤمن قمی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
آیت‌الله محمد دانش‌زاده قمی (۱۳۱۶-۱۳۹۷ ش)، مشهور به محمد مؤمن، از علماء و فقهای معاصر شیعه بود. وی از فقهاء
شورای نگهبان و نماینده مردم
قم در
مجلس خبرگان رهبری طی چند دوره بود.
![محمد مؤمن قمی]()
آیت‌الله محمد مؤمن، در روز پنج شنبه، دهم
ذی القعده سال ۱۳۵۶ ق، برابر با ۲۳ دی ۱۳۱۶ ش، در خانواده‌ای مذهبی در
شهر قم چشم به
جهان گشود. پدرش، مرحوم حاج عباس مؤمن که فردی سرشناس و مورد
اعتماد مردم بود، با پیشه
کشاورزی روزگار می‌گذراند و نزدیک به صد سال زیست.
محمد مؤمن تحصیلات را در هفت سالگی آغاز نمود و در مکتب خانه‌ای واقع در محله «باغ پنبه» قم، به فراگیری
قرآن مشغول شد، پس از آن، به مکتب دیگری رفته و در آن جا کتاب «
نصاب الصبیان» و برخی از کتب دیگر را آموخت. پس از مدتی با سفارش برخی به
پدر ایشان و موافقت پدر، تحصیلات خود را در مدارس اسلامی- ملی آن زمان، به تحصیل علوم دبستانی اشتغال پیدا کرد و در مدت دو سال تا کلاس ششم ابتدایی تحصیل کرد، بعد از آن سال اول دبیرستان را خواند، اما به دلیل کم بودن سن قانونی نتوانست در آزمون پایان سال شرکت کند. در سال ۱۳۳۲ به تحصیل
علوم دینی روی آورد و طی دو سال،
ادبیات عرب، بخش بسیاری از «
مطول» و همه «
معالم الاصول» را فراگرفت و هم زمان، به دلیل تنگی
معیشت خانواده، به آموزگاری نیز می‌پرداخت. پس از آن، با
توسل به حضرت
علی بن موسی الرضا علیه‌السّلام و
امام عصر عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف توانست
رضایت پدر خود را جلب نماید و صرفا به تحصیل علوم دینی بپردازد.
«
شرح لمعه» و «
قوانین الاصول» را در طی یک سال فراگرفت و «
مکاسب» و «
رسائل»
شیخ انصاری را پس از دو سال به اتمام رساند و در ششمین سال تحصیل، جلد اول «
کفایه» را آموخت و در درس خارج
اصول و
فقه شرکت جست. هم زمان با تحصیلات فقهی و اصولی، به تحصیل
حکمت الهی و
فلسفه نیز می‌پرداخت و «
شرح منظومه»
سبزواری و «
الهیات شفا» و بخش عمده «
اسفار» را فرامی گرفت.
در اواخر سال ۱۳۴۲، برای تحصیل عازم
نجف اشرف شد و به مدت شش ماه از محضر استادان
حوزه علمیه بهره مند شد و سپس به
ایران بازگشت و تا سال ۱۳۵۳ به تحصیل خود ادامه داد.
آیت‌الله مؤمن، در دوران تحصیل خود از محضر استادان برجسته‌ای بهره برده است؛ اساتید بزرگوراری همچون حاج شیخ محمد واعظ‌زاده، آیت‌الله
مشکینی، آیت‌الله
شاه آبادی، شیخ
ابوالفضل خوانساری، آیت‌الله سلطانی، آیت‌الله حاج میرزا
محمد مجاهدی تبریزی،
امام خمینی رحمة‌الله‌علیه ،
آیت‌الله بروجردی، آیت‌الله
حاج آقا مرتضی حائری.
استاد او در «فلسفه» و «شرح منظومه» سبزواری، مرحوم حاج آقا
مصطفی خمینی رحمة‌الله‌علیه بود و بعد از آن برای تحصیل «
الهیات شفا» و «اسفار» به درس علامه
سید محمدحسین طباطبایی رحمة‌الله‌علیه رفت و سال‌ها به حضور در درس تفسیر ایشان نیز توفیق یافت. ایشان عمده استادان خود را در حوزه، مرحوم امام، مرحوم
محقق داماد و مرحوم شیخ مرتضی حائری می‌داند.
شاگردان بسیاری از محضر ایشان، کسب فیض نموده‌اند که در بین آنها، می‌توان از «دکتر حسن روحانی»، «حجة الاسلام و المسلمین فیاضی»، «حجة الاسلام و المسلمین ناظم زاده»، «حجة الاسلام و المسلمین برهانی» و «حجة الاسلام و المسلمین اختری»،
سفیر ایران در
سوریه نام برد.
ایشان، پس از فراگیری یک دوره کامل
اصول، به تدریس چند دوره «
رسائل » شیخ انصاری، مقداری از «
مکاسب» و «
شرح تجرید الاعتقاد»، «
بدایة الحکمة» و «
نهایة الحکمة» و بخشی از «
اسفار و
عرشیه» نائل آمد.
با پیروزی
انقلاب اسلامی و کم شدن حجم مسئولیت‌ها، در سال ۱۳۶۲ به تدریس درس خارج اصول پرداخت که هم اکنون به تدریس دوره سوم آن اشتغال دارد. تدریس بحث معاملات «
تحریر الوسیلة»، حضرت امام خمینی رحمة‌الله‌علیه ، کتاب
قضا و
شهادات و عمده حدود و مسائل مستحدثه در قالب درس خارج فقه از دیگر برنامه‌های درسی ایشان برای پرورش
طلاب جوان و طالب
اجتهاد بوده است.
وی که عضو
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بود، با حضورشان در جلسات جامعه مدرسین، در پیش از
انقلاب، و پی گیری مصوبات و بیانیه‌های آن و افشاگری علیه رژیم، منجر به دست گیری و تبعید ایشان در سال ۱۳۵۳ شد.
ساواک، ایشان را به سه سال اقامت اجباری در
شهداد کرمان محکوم کرد که پس از گذراندن هفت یا هشت ماه اقامت در
شهداد، بقیه مدت را در تویسرکان به تبعید گذراند، اما تبعید ایشان باعث نشد که افشاگری‌ها و مبارزات سیاسی ایشان پایان یابد، بلکه در آن جا نیز با بیان
احکام اسلامی و در لابه لای آن، مسائل مهم انقلاب، ماهیت
رژیم شاه را بر مردم آشکار می‌کردند و آنها را به
تقلید و پیروی از
مرجعیت شیعه، به ویژه
امام خمینی رحمة‌الله‌علیه که در آن زمان پرچم دار مبارزه بود، دعوت می‌کردند.
با پیروزی انقلاب شکوه مند اسلامی ایران، فعالیت‌های آیت‌الله مؤمن در قالب مسئولیت‌های اجرایی و روشن گری‌های درسی و اخلاقی ادامه یافت. مهم‌ترین
مسئولیت‌های ایشان، پس از پیروزی انقلاب اسلامی به شرح زیر است:
۱. مسئولیت انتخاب و اعزام
قضات شرع دادگاه‌های انقلاب در سراسر
کشور به دستور حضرت امام خمینی رحمة‌الله‌علیه ؛
۲. ریاست
دادگاه عالی انقلاب اسلامی؛
۳. عضویت شورای عالی قضایی؛
۴. عضویت در
شورای نگهبان با حکم امام خمینی رحمة‌الله‌علیه در سال ۱۳۶۲ و ابقاء در آن مسئولیت با حکم
مقام معظم رهبری؛
۵. مدیریت
حوزه علمیه قم و عضویت در شورای عالی سیاست گذاری حوزه علمیه قم از سال ۱۳۷۱ تا ۱۳۷۴ و نیز عضویت در دوره چهارم شورای عالی حوزه علمیه قم؛
۶. نمایندگی در دوره اول و دوم مجلس
خبرگان رهبری از طرف مردم
سمنان و در دوره سوم به نمایندگی از مردم
قم؛
۷. ریاست مجمع
فقه اهل‌بیت علیه‌السّلام .
آیت‌الله مؤمن، تا آخر عمر به تدریس در حوزه علمیه قم اشتغال داشت و در مکتب
اجتهاد و
فقاهت، شاگردان مفیدی را به عالم اسلام تقدیم نمود.
۱. تقریرات درس‌های اصول،
مکاسب محرمه و
بیع حضرت امام خمینی رحمة‌الله‌علیه با حواشی معظم له بر آن؛
۲. تقریرات درس مرحوم آیت‌الله
محقق داماد در مبحث
صوم و
صلات؛
۳. یک دوره کامل اصول فقه استدلالی با نام «
تسدید الاصول»؛
۴. ده رساله فقهی در موضوعات و مسائل مستحدثه با نام «
کلمات سدیده»؛
۵.
ولایت امام و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بر امر قانون‌گذاری کلی؛
۶.
ولایت امام و پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم بر
جامعه اسلامی؛
۷.
حاشیه بر اسفار و شواهد الربوبیة.
از دیگر فعالیت‌های علمی و فرهنگی ایشان می‌توان از تدوین و تنظیم آیین نامه‌های داخلی شورای مدیریت حوزه علمیه قم یاد کرد که در دوره تصدی ایشان انجام گرفت.
آیت‌الله محمد مؤمن قمی در یکم دی ۱۳۹۷ بر اثر عارضه بیماری در یکی از بیمارستان‌های قم بستری گردید و در دوم اسفند ۱۳۹۷ دار فانی را وداع گفت.
نرم افزار جامع اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
