محمد شوکانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن علی بن عبدالله شوکانی (۱۱۷۳- ۱۲۵۰ ق) در «هجره شوکان»
یمن به دنیا آمد. پدر وی، عالمی بود که منصب
قضاوت نیز داشت و معروف به صلاح و پاکی روح بود. در دامن پدر در
صنعا پرورش یافت و با مهیا بودن محیط خانوادگی و وسایل رزق و اسباب حیات، به فراگیری علم مشغول گشت.
تحصیلات خود را از
قرائت قرآن و حفظ آن نزد اساتید فن آغاز و در محضر حسن بن عبدالله هبل ختم نمود. پس از آن کتابهای زیادی را در علوم مختلف حفظ کرد. از عالمان زیادی دانش آموخت. ، همراه با تحصیل به تدریس نیز اشتغال ورزید و دروس او، روزانه به بیش از ده درس در
تفسیر،
حدیث،
اصول،
معانی،
بیان، و
منطق، می‌رسید. در سن ۲۰ سالگی اقدام به
افتاء نمود بدون اینکه با اعتراض اساتیدش مواجه شود. وی از هوش و استعداد بسیار قوی برخوردار بود. در نتیجه در حدیث و تفسیر سرآمد هم روزگاران خود شد. به دلیل عدم موافقت والدینش در حیات آنها موفق به سفرهای علمی نگشت بدین جهت تحصیل و تدریسش، منحصر به صنعا و یمن بود.
شوکانی بر خلاف بسیاری از هم دورانش که اهل حکایت و نقل بودند و کتابهای آنها مملو از آن است، اهل تحقیق و
اجتهاد و نظر در ادله و منادی بازگشت به کتاب و
سنت بود. این امر او را در صف مقدم مجتهدین تلاشگر قرار داده است. از جانبی نیز حسد حسودان و نقد
مقلدان بر وی بیشتر گردید.
وی به رغم دوری از دنیا طلبی و پرهیز از پذیرفتن مناصب گوناگون و... صرف تمام توان در راه علم، در سن ۳۶ سالگی به منصب
قضاوت در صنعا برگزیده شد. سپس- وزارت را قرین آن نموده متولی امور داخلی و خارجی یمن گشت و به بهترین وجه با مردم سلوک کرده، به خوبی از عهده مسئولیت برآمد.
شوکانی در آغاز فقه را بر اساس مذهب امام
زید آموخت و از پیشوایان و مفتیان مذهب
زیدیه شد. آنگاه در آموزش حدیث، به جایی رسید که
تقلید را کنار گذاشت و به
اجتهاد نایل آمد و کتاب «
الجرار المتدقق علی حدائق الازهار» را نوشت. از آن روی که با
تقلید مخالف بود مورد بی مهری بسیار هم مذهبان خویش قرار گرفت و وی در قبال آنان با روایت احادیثی از
آل بیت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم
تقلید را
مذموم و
حرام می‌شمرد و در این باره رساله‌ای تحت عنوان «
القول المفید فی حکم التقلید» نوشت. در عقیده
سلفی و از
ابن تیمیه و شاگردش
ابن قیم بسیار متاثر است. در این باره کتابی به نام «
التحف بمذهب السلف» نگاشت. در جهت تطهیر اعتقاد توحیدی از مظاهر
شرک و تمییز آن از بدعتها و خرافات و تبیین صحیح و روشن آن مطالب بسیاری در کتابهای خود نوشت. از جمله در کتاب «
قطر الولی علی حدیث الولی».
وی در مورد شاگردان و اساتید خود کتابی بنام «
الاعلام بالمشایخ الاعلام و التلامیذ الکرام» نوشته و شرح حال برخی از آنان را در کتاب «البدر الطالع» آورده است.
بارزترین اساتید وی عبارتند از:
۱- حسن بن ابراهیم مغربی (م ۱۲۰۸ ه)
۲- امام عبد القادر بن احمد کوکبائی (م ۱۲۰۷ ه)
۳- یحیی بن محمد الحوتی (م ۱۲۴۷ ه)
۴- قاضی عبد الرحمن بن حسن الاکوع (م ۱۲۰۶ ه).
بارزترین شاگردان وی عبارتند از:
۱- محمد بن محمد بن زیارة (م ۱۳۸۱ ه)
۲- محمد بن احمد سودی (۱۲۲۶ ه)
۳- محمد بن احمد مشحم صعدی (۱۲۲۳ ه)
۴- احمد بن عبدالله ضمدی (م ۱۲۲۲ ه)
۵- فرزندش احمد بن محمد شوکانی (م ۱۲۸۱ ه).
وی سه امر را در شخصیت خود جمع کرده است.
الف) خوش فکری و تیزهوشی و تلاش که وی را از زمره مجددین علمای اسلامی در راس هر قرن قرار داده است.
ب) کثرت تبحر در علوم مختلف.
ج) تالیفات گسترده در علوم و فنون گوناگون. تالیفات چاپی ایشان را به ۱۵ عنوان می‌رسانند که در تفسیر، فقه، حدیث، رجال، اصول و حکام می‌باشد. تالیفات خطی وی نیز بنا به گزارش شاگردان و علمای دیگر به ۱۱۴ عدد رسیده است.
شوکانی در ۲۶
جمادی الثانی سال ۱۲۵۰ هجری دار فانی را بدرود گفت و در
صنعاء مدفون گشت.
فتح القدیر
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
