• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمدحسن نجفی (آثار)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


آیت‌اللّه شیخ محمدحسن نجفی جواهری (۱۲۰۰ یا ۱۲۰۲- ۱۲۶۶ه.ق)، معروف به صاحب جواهر، از فقهای نام‌آور شیعه در قرن سیزدهم هجری قمری بود.
از صاحب جواهر تالیفات بسیاری برجای مانده که معروف‌ترین آنها کتاب جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام است که دائرة المعارف فقه شیعه بوده و اینک معتبرترین متن درسی عالی‌ترین سطح دروس حوزه‌های علمیه شیعه، یعنی درس خارج فقه است.


تالیفات و تصنیفات علمی صاحب جواهر عبارتند از:
۱. الرسالة العملیه (به فارسی نوشته و از کتاب «نجاة العباد» گرفته شده است)؛
[۱] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳، چاپ دوم، ج۱۱، ص۲۱۴.    

۲. رسالة فی الزکاة و الخمس؛
[۲] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۲، ص۴۳، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳، چاپ دوم.    

۳. نجاة العباد فی یوم المعاد (رساله عملیه و فتواهای فقهی درباره احکام طهارت و نماز)؛
[۳] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۵۹، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳، چاپ دوم.    

۴. هدایة الناسکین (رساله‌ای درباره حج)؛
[۴] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۶۰، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳، چاپ دوم.    

۵. رساله‌ای در احکام روزه که به فارسی ترجمه شد.
۶. رساله‌ای در احکام ارث.
۷. مقالاتی پیرامون اصول فقه.
۸. جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام.
[۵] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۵، ص۲۷۵، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳، چاپ دوم.    

در اواخر عمر تصمیم به شرح کتاب «قواعد» علامه گرفت اما افسوس که پیمانه عمرش به سر آمد.
[۶] حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۲، ص۲۲۶.


شیخ محمدحسن نجفی در ۲۵ سالگی نگارش کتاب جواهر الکلام در شرح کتاب شرایع الاسلام محقق حلی را آغاز کرد. جواهرالکلام، این دائرة المعارف فقه شیعه ثمره ۳۲ سال تلاش شبانه‌روزی او اینک معتبرترین متن درسی عالی‌ترین سطح دروس حوزه‌های علمیه شیعه، یعنی درس خارج فقه است.
علامه سید محسن امین (متوفای ۱۳۷۱ ق.) درباره این کتاب می‌نویسد: در فقه اسلام کتابی به همتایی جواهر الکلام نیست. شیخ انصاری نیز فرمود: برای مجتهدی که بخواهد احکام الهی را استنباط کند، کافی است کتاب‌های جواهر و وسائل الشیعه (حدیث) را در اختیار داشته باشد و کمتر اتفاق می‌افتد که به کتابی از پیشینیان نیازمند شود.
[۷] امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۴۹.    

کتاب جواهر عظیم‌ترین کتاب فقهی مسلمین است و با توجه به اینکه هر سطر این کتاب مطلب علمی است و مطالعه یک صفحه آن، وقت زیاد و دقت زیادتری می‌خواهد، می‌توان حدس زد که تالیف این کتاب بیست هزار صفحه‌ای، چقدر نیرو برده است. او سی سال تمام یک سره کار کرد تا چنین اثر عظیمی به وجود آورده است. این کتاب مظهر نبوغ و همت و استقامت و عشق و ایمان یک انسان به کمال خویشتن است.
[۸] مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، ج۳، ص۱۰۰.    

این کتاب درباره احکام الهی و حلال و حرام شریعت اسلام می‌باشد. کتابی جامع در استنباط فقه که نظیرش را تا به حال کسی نتوانسته به رشته تحریر درآورد. نقل اقوال فقهاء و استدلال دقیق از نکات عمده قابل توجه در جواهر است.
[۹] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۵، ص۲۷۵-۲۷۷، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳، چاپ دوم.    

جواهر در بیان همه فروعات فقهی مانند «بحار الانوار» علامه مجلسی است. ایشان به خاطر همین تصنیف به «شیخ الفقهاء» شهرت یافت.
[۱۰] مدرس، میرزا محمد علی، ریحانه الادب، ج۳، ص۳۳۰.    


۲.۱ - انگیزه تالیف

ایشان در عصری زندگی می‌کرد که عراق، محل نزاع و اختلاف بین دو کشور ایران و عثمانی بود. با وساطت شیخ کاشف الغطاء، استاد صاحب جواهر، برای مدت کوتاهی فضا آرام شد و فعالیت و نشاط حوزه نجف آغاز گردید. اما پس از این وقایع، دو مسئله رخ داد که سبب به هم ریختن اوضاع شد و انگیزه‌ای را برای شیخ جهت تالیف اثر گرانمایه خویش به وجود آورد. آن دو، حمله فرهنگی وهابیون عربستان و مساله اخباری‌گری بود.
اخباری‌ها جمعیتی کوچک از شیعیان را تشکیل می‌دادند که از افکار جامد و راکد برخوردار بودند. این‌ها مجتهدین و فقهاء را تخطئه و تقلید از آن‌ها را جایز نمی‌دانستند و اجتهاد را عملی حرام قلمداد می‌کردند. با توجه به تهاجم افکار خطرناک وهابیت که گاهی با حمله نظامی از جمله در سال ۱۲۲۱ ه به نجف مصادف می‌شد و گسترش اندیشه‌های اخباریون، حوزه فقاهتی شیعه نجف درصدد برآمد تا به مقابله و دفاع برآید، به همین خاطر شیخ شروع به تالیف کتابی جامع و استدلالی در فقه نمود.
[۱۱] اسلامی، ابراهیم، صاحب جواهر (فقیه جاودانه)، ص۴۴، بی جا، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳، چاپ اول.


۲.۲ - جایگاه علمی جواهر

مرحوم شیخ عباس قمی، جواهر را بی‌نظیر و منتی از سوی مؤلف بر گردن همه فقهاء و مثل کتاب «بحار الانوار» آنرا جامع می‌داند.
[۱۲] قمی، عباس، فوائد الرضویه، ص۴۵۲، بی جا، بی نا.

آقا بزرگ تهرانی (قدس سره)، او را از بزرگترین فقهاء امامیه و طایفه جعفریه و عالم قرن توصیف می‌کند.
[۱۳] آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۱۰، ص۳۱۰، نجف، حاج محمد رشاد عجینه.

در اعیان الشیعه آمده که برخی از حکماء نقل می‌نمایند، اگر مورخ زمانِ صاحب جواهر بخواهد، حادثه عجیبی از روزگارش را بنویسد، چه چیزی شگفت انگیزتر از تالیف این کتاب می‌تواند باشد!
[۱۴] امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۴۹، بیروت، دارالمتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ه.    

محمدباقر موسوی خوانساری، صاحب کتاب روضات الجنات، که در عصر شیخ زندگی می‌کرده و او را درک نموده و در مجلس درسش حضور یافته است، او را در فقه یگانه روزگار و از هر عالمی بالاتر می‌داند که به آگاهی تمام بر علوم ادیان شهرت دارد و همه دانشمندان او را به برتری علمی بر دیگران می‌شناسند. شعری درباره جواهر از شاعری نقل می‌کند و گفته شاعر را تایید می‌نماید:
«جواهر دریای دانش است که انسان را از پلیدی نادانی پاک می‌کند. همنشین بزرگی است برای آدمی که گفتارش طولانی است ولی خسته‌کننده و ملال‌آور نیست. این کتاب احکام فقهی را که باید هر فرد مسلمان بداند بطور مبسوط بیان می‌کند. همانند درخت طوبی در طور ریشه دارد و شاخسارش خانه‌ها را فراگرفته است...»
[۱۵] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۳۰۴، بیروت، دارالمعرفة.    

خیرالدین زرکلی از علمای اهل سنت و صاحب «الاعلام» او را از فقهای بزرگ امامیه شمرده که در نجف اقامت و کتاب جواهر را در ۴۰ جلد تالیف کرده است.
[۱۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۹۲، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ پنجم.    


۲.۳ - ویژگی‌های جواهر

تهاجم فکری وهابیت و اخباریون، ایشان را به فکر ضرورت رهبری امت اسلام انداخت. لذا موضوع ولایت فقیه را در اثر ارزشمندش مطرح نمود. و آن را از ضروریات فقه اسلامی قلمداد کرد. منکران ولایت را افرادی غافل از فقه جعفری دانست و آن را تداوم بخش حرکت انبیاء الهی و ائمه معصومین (علیهم‌السّلام) شمرد و مجتهد مطلق و جامع شرایط را در زمان غیبت از سوی ائمه (علیهم‌السّلام) برای اقامه حدود و مانند آن نائب خواند.
[۱۷] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۳۹۴، بی جا، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.    

باید به این نکته توجه داشت که در طول قرن سیزدهم، آثار مختلفی در زمینه فقه به نگارش درآمد، «کشف الغطاء»، «مفتاح الکرامه»، «الریاض»، «القوانین»، «المکاسب» و.... اما هیچ کدام مثل جواهر مفید و مهم نبودند. به طور کلی ویژگی‌های این اثر را می‌توان اینگونه بیان نمود:
۱- اقوال و ادله همه فقهاء را شامل می‌شد.
۲- شامل همه ابواب فقهی بود، به طوری که همه موضوعات فقهی دیگر منابع را دربر می‌گرفت.
۳- متکی بر یک شیوه و اسلوب واحدی بود.
۴- دسترسی به همه ابواب فقهی و سهولت در استنباط احکام الهی
[۱۸] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۷، بی جا، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
از دیگر ویژگی‌های کتاب است.

۲.۴ - نقش جواهر در فقه اسلامی

بعد از دوران فتور و سستی در قرن ۱۱ و ۱۲ هـ، جنبشی نو در فقه و اصول به دست محمدباقر وحید بهبهانی از کربلا آغاز شد و بعد توسط شاگردانش، سید مهدی بحرالعلوم و شیخ جعفر کاشف الغطاء در نجف ادامه یافت. در سال ۱۲۴۵ه شریف العلماء، شیخ محمد شریف مازندرانی، در کربلا وفات نمود و حوزه درس صاحب جواهر در نجف شلوغ گردید.
[۱۹] نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۲، بی جا، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.

تدریس فقه، تالیف کتاب جواهر، مرجعیت دینی شیعیان همه باعث رونق فقه اسلامی و حوزه‌ها به ویژه حوزه نجف گردید به طوری که در حدود ۴ هزار نفر از فضلاء و علماء در درس ایشان شرکت می‌کردند.
[۲۰] اسلامی، ابراهیم، صاحب جواهر (فقیه جاودانه)، ص۴۶، بی جا، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳، چاپ اول.


۱. ↑ آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳، چاپ دوم، ج۱۱، ص۲۱۴.    
۲. ↑ آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۲، ص۴۳، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳، چاپ دوم.    
۳. ↑ آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۵۹، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳، چاپ دوم.    
۴. ↑ آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۴، ص۶۰، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳، چاپ دوم.    
۵. ↑ آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۵، ص۲۷۵، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳، چاپ دوم.    
۶. ↑ حرزالدین، محمد، معارف الرجال، ج۲، ص۲۲۶.
۷. ↑ امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۴۹.    
۸. ↑ مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، ج۳، ص۱۰۰.    
۹. ↑ آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۵، ص۲۷۵-۲۷۷، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۰۳، چاپ دوم.    
۱۰. ↑ مدرس، میرزا محمد علی، ریحانه الادب، ج۳، ص۳۳۰.    
۱۱. ↑ اسلامی، ابراهیم، صاحب جواهر (فقیه جاودانه)، ص۴۴، بی جا، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳، چاپ اول.
۱۲. ↑ قمی، عباس، فوائد الرضویه، ص۴۵۲، بی جا، بی نا.
۱۳. ↑ آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۱۰، ص۳۱۰، نجف، حاج محمد رشاد عجینه.
۱۴. ↑ امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۱۴۹، بیروت، دارالمتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ه.    
۱۵. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۲، ص۳۰۴، بیروت، دارالمعرفة.    
۱۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۹۲، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ پنجم.    
۱۷. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۳۹۴، بی جا، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.    
۱۸. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۷، بی جا، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
۱۹. ↑ نجفی، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۲۱، ص۱۲، بی جا، داراحیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
۲۰. ↑ اسلامی، ابراهیم، صاحب جواهر (فقیه جاودانه)، ص۴۶، بی جا، سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۳، چاپ اول.


• سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «محمدحسن نجفی»    
• سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «محمدحسن نجفی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۱/۲۵.    
• سایت فرهیختگان تمدن شیعی، برگرفته از مقاله «محمدحسن صاحب جواهر نجفی (صاحب جواهر)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۹/۱۲/۱۴.    


رده‌های این صفحه : آثار صاحب جواهر
جعبه ابزار