محمدامین استرآبادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمدامین بن محمد شریف استرآبادی (د ۱۰۳۶ق/ ۱۶۲۷م)، از علمای نامدار
امامی و بنیان‌گذار گرایش
اخباریه بود.
محمداَمین‌ِ اِستَرابادی. از آغاز
زندگی او اطلاعی در دست نیست، ولی می‌دانیم که مدتی از دوره جوانی خویش را در
شیراز سپری کرده، نزد
شاه تقی‌الدین محمد نسابه مدت ۴ سال دانش اندوخته، و از
علوم عقلی بهره گرفته است.
وی گویا سپس به
نجف رفته، و از
سیدمحمد عاملی که از او به عنوان نخستین استاد خود در
حدیث و
رجال نام برده، به فراگیری
علوم نقلی پرداخته است.
او در نجف از محضر
شیح حسن صاحب معالم نیز استفاده علمی برده، و از او اجازه‌ای نیز دریافت داشته است.
از عبارتی که در
الفوائد امین استرابادی
آمده، چنین برمی‌آید که وی ظاهراً در نوبت دوم اقامتش در شیراز (از حدود سال ۱۰۱۰ق/۱۶۰۱م) به
مکه رفت و مدتی در آن‌جا مقیم شد. نیز
سال ورود وی به مکه روشن نیست، ولی ظاهراً زودتر از ۱۰۱۴ق نبوده است، زیرا نسخه‌ای از آثارش در همین سال در شیراز کتابت شده است.
آخرین استاد وی در
فقه و حدیث و رجال،
میرزا محمد استرابادی، عالم مقیم مکه بوده، و او در آن‌جا از اوایل سال ۱۰۱۵ق تا حدود ۱۰ سال نزد وی دانش آموخته است.
وی شاگردان مشهوری داشته است.
فیض کاشانی نیز در سفر مکه محضر امین استرابادی را درک کرده، و یک چند مصاحب وی بوده است.
امین استرابادی به گفته
علی‌خان مدنی در ۱۰۳۶ق درگذشت.
که سال ۱۰۳۳ق را آورده است و پیکرش را در کنار مقابر
عبدالمطلب و
ابوطالب به خاک سپردند.
طریقه‌ای که امین استرابادی بنیان نهاد، در سنت
فقهی کلامی امامیان بی‌سابقه نبود و او خود نیز سعی داشت تا خویش را دنباله‌رو شیوه
کلینی و
صدوقین از قدمای اصحاب حدیث
امامیه قلمداد نماید.
البته این ادعا از سوی مخالفان او پذیرفته نشده است. مثلاً
بی‌تردید پیش از امین استرابادی فکر
اخباری‌گری وجود داشت، اما این طریقه به گونه‌ای که امین استرابادی بنیان نهاد، مربوط به خود اوست.
امین استرابادی سعی داشت که در محافل
امامیه، اجتهاد اصولیان را به عنوان یک خطر مطرح سازد و می‌خواست با رجوع به
اخبار،
مذهب سلف را احیا کند. درباره زمینه‌های ظهور افکار امین استرابادی، این نکته مسلم است که فضای فکر دینی عصر
صفوی و نقش عالمانی چون
محقق کرکی و روش اجتهادی ایشان در این باره مؤثر بوده است. به هر حال، در سراسر کتاب الفوائد، برخورد انتقادی امین استرابادی با روش اجتهادی محقق کرکی، و گاه به طور کلی اصولیان دیده می‌شود.
منابع شریعت از دیدگاه امین استرآبادی بدین شرح هست:
در باب منابع شریعت، امین استرابادی بر این اعتقاد است که همه
احکام شرعی در کتاب و
سنت بیان شده است. او با تکیه بر اینکه
قرآن نخستین اصل تشریع است، و نیز برپایه حدیثی از
امام صادق (علیه‌السلام)، بر این نکته اصرار می‌ورزید: هر امری که دو تن در آن اختلاف کنند، حتماً برای آن اصلی در کتاب خدا وجود دارد، ولی عقول مردمان بدان راه نمی‌برد.
او تأویل قرآن را براساس افکار و آراء شخصی باطل می‌شمارد و آن را تنها مخصوص
اهل بیت (علیه‌السلام) می‌داند که معصوم از خطا هستند.
و بدین‌ترتیب، بر آن است که استنباط احکام نظری از آیات قرآنی که محتمل وجوه متعدد است، جز برای معصومان اهل بیت (علیه‌السلام) که مخاطبان واقعی قرآن هستند، امکان‌پذیر نیست.
امین استرابادی درباره سنت نبوی نیز معتقد است که استنباط احکام نظری از آن، بدون تفحص از احوال سنت و ناسخ و منسوخ آن جایز نیست و این تفحص، تنها به واسطه رجوع به اهل بیت (علیه‌السلام) ممکن خواهد بود.
در واقع امین استرابادی نظریه خویش در باب شریعت را بر دو پایه استوار کرده است: یکی کمال شریعت در کتاب و سنت، و دیگر اعتقاد به اینکه کلید معرفت شریعت، رجوع به علم امام معصوم است که وارث پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلم) به شمار می‌رود.
وی به صحت جمیع احادیث کتب اربعه و اصولاً صحت غالب احادیث
امامی قائل است.
و معتقد است که منابع کتب اربعه، اصولی است که اصحاب ائمه (علیه‌السلام) آن را مدون ساخته، به مضامین آن عمل می‌کردند.
امین استرابادی همچنین تقسیم چهارگانه حدیث به صحیح، حسن، موثق و ضعیف را که متأخران بدان دست یازیده‌اند، باطل دانسته، و با تکیه بر اینکه این روش نزد متقدمان
امامیه معمول نبوده، آن را به شدت رد کرده است.
امین استرابادی بر این باور است که تحصیل حکم شرعی براساس کسب و نظر مقبول نیست، زیرا این مباحث موجب اختلافات اصولی و
فقهی می‌شود، و فائده بعثت انبیا و انزال کتب نقض می‌گردد.
او همچنین در رویکردی به علم
کلام، اعتماد بر این دانش را که مبتنی بر منطق و حجج عقلی است، نیز نادرست می‌انگارد. برای تحلیلی از افکار او.
از آثار محمدامین استرآبادی بدین شرح هست:
تنها اثر انتشار یافته امین استرابادی، الفوائد المدنیة فی الرد علی من قال بالاجتهاد و التقلید فی نفس الاحکام الالهیة است که به‌خصوص معرف مبانی فکری او در رد بر شیوه
فقهی اصولیان است. (برای حواشی و ردیه‌ها به این منابع رجوع کنید.
)
از میان آثار خطی، مهم‌ترین نوشته‌های او عبارتند از:
شرح الاستبصار، یا الفوائد المکیة، که شرحی است ناتمام بر استبصار شیخ طوسی، و مقدمة آن مباحثی در علم حدیث و درایه را در بردارد. برای نسخة خطی.
وی حواشی و تعلیقاتی نیز بر الاستبصار داشته است.
شرح تهذیب الاحکام، شرحی ناتمام بر تهذیب شیخ طوسی
برای نسخه‌ها،
حواشی وی بر تهذیب و استبصار را مؤلفی در ۱۱۳۳ق در مجموعه‌ای با عنوان جامع‌الحواشی گرد آورده است.
حاشیه بر الکافی کلینی، که فاضل قزوینی آن را جمع‌آوری کرده است.
برای نسخه،
برای اثری دیگر با عنوان شرح اصول الکافی،
دانشنامه شاهی، رساله‌ای است به فارسی که در آن از مباحث
کلامی و غیر آن سخن رفته، و آن را به نام سلطان محمد قطب‌شاه دکنی نوشته بوده است. امین استرابادی این کتاب را در مکه و پس از تحریر اول یا دوم الفوائد المدنیه به نگارش آورده است.
برای برخی نسخ،
کلبرگ برپایه اهدای کتاب، احتمال داده است که شاید استرابادی چند سالی را در هند گذرانیده باشد.
از دیگر آثار خطی برجای مانده باید به حاشیه بر انموذج العلوم دوانی،
المسائل الثلاث الکلامیة،
رساله‌ای در بداء
و حاشیه بر معارج الاصول محقق حلی
اشاره کرد برای دیگر آثار
برای آثار یافت نشده.
(۱) آستان قدس ف، فهرست.
(۲) آقابزرگ، الذریعة.
(۳) عبدالله افندی، تعلیقة امل الا¸مل، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۱۰ق.
(۴) عبدالله افندی، ریاض العلماء، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
(۵) محمدامین استرابادی، الفوائد المدنیة، تبریز، ۱۳۲۱ق.
(۶) یوسف بحرانی، لؤلؤة البحرین، نجف، مطبعة النعمان.
(۷) محمد حرعاملی، امل الا¸مل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، مکتبة الاندلس.
(۸) محمدباقر خوانساری، روضات الجنات، تهران، ۱۳۹۰ق.
(۹) دانش‌پژوه، فهرست کتب خطی کتابخانة مجلس شورای اسلامی (سنای سابق)، تهران، ۱۳۵۹ش.
(۱۰) دبستان مذاهب، به کوشش رحیم رضازادة ملک، تهران، ۱۳۶۲ش؛ شورا، خطی؛
(۱۱) محمدباقر صدر، المعالم الجدیدة، نجف، ۱۳۸۵ق؛ علی‌خان مدنی، سلافة العصر، نجف، المکتبة المرتضویه؛
(۱۲) محمدمحسن فیض کاشانی، الاصول الاصیلة، قم، ۱۴۱۲ق.
(۱۳) محمدمحسن فیض کاشانی، «الحق المبین»، همراه الاصول الاصیلة، قم، ۱۴۱۲ق.
(۱۴) اسدالله کاظمی، کشف القناع، چ سنگی، ۱۳۱۷ق.
(۱۵) حسین مدرسی طباطبایی، مقدمه‌ای بر
فقه شیعه، ترجمة محمدآصف فکرت، مشهد، ۱۳۶۸ش.
(۱۶) کتابخانه مرعشی، خطی.
(۱۷) کتابخانه مرکزی، خطی.
(۱۸) کتابخانه ملک، خطی.
(۱۹) کتابخانه منزوی، خطی.
(۲۰) حسین نوری، مستدرک الوسائل، تهران، ۱۳۸۲ق.
(۲۱) Kohlberg, E, X Astar b d/ n , Iranica, vol II.
دائره المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «امین استرابادی»، شماره۴۰۰۲.
