محافظه حریق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَریق، محافظه (شهرستان) و شهری در منطقه اداریِ (
استان)
ریاض، در
مشرق عربستان سعودی.
است
محافظه حریق. در
مشرق منطقه اداری
ریاض واقع
است. رشته‌کوه علیه در آن امتداد دارد و رود حریق در آن جاری
است. راه اصلی نَجْران ـ ریاض از محافظه حریق می‌گذرد. حریق در شمال با رشته‌کوه علیه از ناحیه عارض و در جنوب با کوههای حلیه از شهر حُوطه جدا می‌شود.
در رشته‌کوه علیه قلعه‌هایی به‌نام قرانیه/ قرونیه وجود دارد.
این منطقه برای پرورش میوه مناسب
است.
قبیله
هَزازِنَه و نیز عده‌ای از قبیله فضول در ناحیه حریق ساکن‌اند.
تا پیش از ۱۰۴۰، ریاست منطقه حریق در دست قبیله قَواوره سُبَیع بود. در این سال، هزازنه شهر حریق را اشغال کردند.
شهر حریق، مرکز محافظه حریق. این شهر در حدود ۱۵۵ کیلومتری جنوب‌غربی شهر ریاض، در َ۳۷ ْ۲۳ عرض شمالی و َ۴۰ ْ۴۶ طول
شرقی واقع
است. رشته‌کوه علیه در شمال شهر امتداد دارد. حریق با راهی فرعی به طول حدود ۵۱ کیلومتر به شهر حوطه (یا حوطه بنی‌تَمیم) و سپس از آن‌جا با راه اصلی
نجران ـ ریاض مرتبط می‌شود.
گفته شده
است بانی شهر حریق فردی به نام رشیدبن مسعودبن سعیدبن فاضل الهزانی الجلاسی بود. بعد از وی (پس از ۱۱۸۸) خاندانش، یعنی آل‌حمدبن رشیدبن
مسعود، در آباد کردن حریق کوشیدند.
در سده دوازدهم/ هجدهم، نیبور
حریق را از بخشهای ایالت خَرْج در سرزمین نجد ذکر کرده
است.
در جنگ میان
سعدون‌بن عُرَیعِر (امیر احساء) و عبدالعزیز پسر محمدبن
سعود (حاکم
درعیه ) در ۱۱۷۸، اهالی حریق عریعر را در محاصره قلعه‌ای که عبدالعزیز در آن پناه گرفته بود یاری نمودند، ولی سرانجام، عبدالعزیز آنان را شکست داد.
در ۱۱۸۸، هیئتی متشکل از محمدبن رشید هزانی، امیر حریق، و اعیان شهر به درعیه رفتند و با
محمدبن عبدالوهاب، مؤسس وهابیت، بیعت کردند.
در ۱۱۹۵، عبدالعزیز، که از ۱۱۷۹ حاکم درعیه شده بود، برای سرکوب مخالفان
وهابیت به نواحی حریق و خرج لشکر کشید. در این سال نیز اهالی حریق
سعدون‌بن عریعر را در جنگ با عبدالعزیز یاری نمودند.
سعدون، که نتوانست عبدالعزیز را شکست دهد، دست از محاصره برداشت و اهالی حریق و دیگر هم‌پیمانان وی نیز متفرق شدند. سپس عبدالعزیز به
یمامه و حریق حمله برد و آن‌جا را تصرف کرد.
خالدبن سعودبن عبدالعزیز در ۱۲۵۳، پس از تسخیر
ریاض ، در نامه‌ای به امیرحریق خواستار تسلیم حریق گردید، اما امیرحریق اعلام جنگ کرد و در نبردی که میان خالد و اهالی حریق و دیگر وادیها صورت گرفت، خالد شکست خورد و تسلیم گردید.
در دوران حکومت
عبدالعزیزبن عبدالرحمان‌بن فیصل (مؤسس سلطنت
سعودی، حک: ۱۳۱۹ـ۱۳۷۲) هزازنه در منطقه حریق شورش کردند. عبدالعزیز برای سرکوب قیام به حریق رفت. هزازنه در قلعه خود پناه گرفتند. عبدالعزیز دو ماه آنان را محاصره کرد و چون نتیجه نگرفت، دستور داد تا در زیر قلعه نقبی به طول چهل ذراع بزنند و به پناهندگان هشدار داد که اگر تسلیم نشوند، قلعه را منفجر خواهد کرد. هزازنه تسلیم شدند. عبدالعزیز بزرگان و رهبران هزازنه را دستگیر کرد و با خود به ریاض برد و آنان را زندانی کرد، اما پس از مدتی با وساطت قاسم‌بن ثانی، امیر قطر، آنان را عفو کرد و اجازه داد به حریق بازگردند.
هزازنه در بازگشت، با عرائف (اولاد سعودبن فیصل‌بن ترکی) و مردم حوطه متحد شدند و به‌سوی حریق رفتند و سپس به قصری که لشکریان ابن
سعود در آن بودند حمله کردند و پس از هفت روز محاصره آن‌جا را گرفتند. ابن
سعود، بعد از صلح با شریف‌حسین، حاکم مکه، با ۲۰۰، ۱ مرد جنگی شهر حریق را در ۱۳۲۸ تصرف کرد و تمام هزازنیها را که در منازعه شرکت کرده بودند، به قتل رساند.
در اوایل سده چهاردهم/ بیستم، خراج سالیانه‌ای که حریق به امیر وهابی می‌پرداخت، پنج هزار دلار بود. در این زمان، جمعیت حریق چهار هزار تن ضبط شده،
اما احتمالاً در گذشته پرجمعیت‌تر بوده
است. به عقیده اهالی، هجوم مصریان در کاهش جمعیت حریق مؤثر بوده
است.
در همین دوران، حریق از توابع ایالت
نجد (به مرکزیت ریاض) بود و حدود چهار هزار تن در آن به‌سر می‌بردند.
از حریق راههایی به شهر دَلَّم (حدود ۱۲۰ کیلومتری شمال
شرقی حریق) و شهر حائر (حدود ۲۵ کیلومتری جنوب ریاض) منشعب می‌شد. حریق بازار کوچکی نیز داشته
است.
(۱) ابن‌غنام، تاریخ نجد، چاپ ناصرالدین اسد، بیروت ۱۴۰۵/ ۱۹۸۵.
(۲) اطلس المملکة العربیة السعودیة، ریاض: وزارة التعلیم العالی، ۱۴۲۰/۲۰۰۰.
(۳) حافظ وهبه، جزیرةالعرب فی القرن العشرین، (قاهره ۱۳۷۵/ ۱۹۵۶).
(۴) حسین خلف خزعل، حیاة الشیخ محمدبن عبدالوهاب، بیروت ۱۹۶۸.
(۵) امین ریحانی، تاریخ نجد الحدیث و ملحقاته، بیروت ۱۹۵۴.
(۶) فؤاد حمزه، قلب جزیرةالعرب، ریاض (۱۳۵۲/ ۱۹۳۳ (.
(۷) صلاح‌الدین مختار، تاریخ المملکة العربیة السعودیة فی ماضیها و حاضرها، بیروت: دارمکتبة الحیاة، (بی‌تا).
(۸) John Gordon Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf, 'Oman, and central Arabia, Buckinghamshire ۱۹۸۶.
(۹) Carsten Niebuhr, Description de l'Arabie, Amsterdam ۱۷۷۴.
(۱۰) Harry St John Bridger Philby, Sa`udi Arabia, Beirut ۱۹۶۸.
(۱۱) The Times atlas of the world, London: Times Books, ۱۹۹۲.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حَریق»، شماره۶۰۶۱.
