مجموع کتب و رسائل العیانی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مجموع کتب و رسائل الامام القاسم العیانی» مجموعه نوشته‌ها و نامه‌های
عربی قاسم بن علی معروف به
العیانی ، یکی از ائمه
زیدیه است که توسط عبدالکریم احمد جدبان در سال ۱۴۲۳ ق جمع آوری و تدوین شده است.
کتاب با مقدمه مصحح آغاز شده است. متن کتاب نیز مشتمل بر دو بخش کلی است که در بخش اول، کتاب
التنبیه و الدلائل در دو جزء و در بخش دوم مکاتبات عیانی
بدون دسته بندی خاصی ارائه شده است.
در مقدمه، پس از بیان شرح حال مختصری از مؤلف و بیان نظریات سیاسی و اداری وی در موارد مختلفی همچون
مالیات،
خراج، ارشاد
مردم، به نمونه‌ای از
اشعار و تالیفات او اشاره شده است. بخش اول کتاب با عنوان «کتاب التنبیه و الدلائل» در دو جزء ارائه شده است: در جزء اول، نویسنده خطاب به
شیعیان و پیروان خود، آن‌ها را پیروان محق و راستین و خود را نیز از جانشینان بر حق ائمه علیه‌السّلام معرفی کرده و بعد از برشمردن مضرات اختلاف و تنازع، آن‌ها را به دوری از تفرقه دعوت نموده است. عیانی انگیزه خویش از نگارش این بخش را، اختلافی که برخی پیروان او در بعضی مسائل داشته و جواب‌های او آنان را قانع نکرده، ذکر کرده و با نوشتن این جزء از کتاب، در پی اقناع آنان است. در ادامه، به تشریح معتقدات
فرق زیدیه پرداخته شده و شرایط
امام از جمله
قیام وی، تبیین می‌شود. جزء دوم، به سؤلاتی که از حوزه‌های مختلفی همچون
اعتقادات،
احکام،
تفسیر و... از عیانی شده و پاسخ‌های وی به آن‌ها، اختصاص یافته است. به عنوان مثال، ابو محمد جهضم بن محمد، در مورد
آیه ۲۱
سوره قصص، «فخر جمنها خائفا یتر قب قال ر ب نجنی من القوم الظالمین» «
موسی از
شهر خارج شد در حالی که ترسان بود و هر لحظه در انتظار حادثه‌ای؛ عرض کرد: «پروردگارا! مرا از این قوم ظالم رهایی بخش! » » از او سؤلاتی کرده است،
از جمله اینکه: مراد خداوند از «ها» در «خرج منها» که درمورد
ابلیس است چیست؟ آن چیزی که ابلیس از آن خارج شده چیست؟ بعد از خروج از آن، به چه چیزی داخل شده است؟ آیا به
جبر خارج شده است یا به
اختیار؟ اگر به جبر بوده، چگونه با
عدل خداوند سازگار است؟ و... عیانی در پاسخ به این سؤلات، از بعضی
آیات دیگر و نیز
روایاتاهل بیت علیه‌السّلام استفاده کرده است. بخش دوم، مجموعه رسائل، وصایا و نامه‌هایی است که عیانی به
فرزندان، دوستان و پیروان خویش نوشته که یا در پی پاسخ به سؤلات آن هاست و یا توصیه‌هایی به آن‌ها کرده است. بخشی از این نامه‌ها، به اهالی
نجران، علویین و
همدانیان مقیم
یمن، اهالی
همدان و قبایلی از جمله وادعه و بکیل است. از جمله شخصیت‌های مهمی که نامه‌ای به آن‌ها نوشته شده است، می‌توان به
ابی عبدالله الحسین بن احمد بن یعقوب، عبدالله بن محمد بن مختار، یوسف بن یحیی بن ناصر، ابی طیب داود بن عبدالرحمن الحسینی اشاره کرد. اکثر نامه‌ها، برای موعظه و یادآوری
اخلاقیات بوده و دربردارنده سفارشاتی است که عیانی به پیروان و دوستان خود دارد. در نامه‌ای که به ابی عبدالله الحسین بن احمد نوشته است، در ضمن توصیه‌های اخلاقی که به او می‌کند، به وی سفارش کرده است تا در
قضاوت بین
مردم،
تقوای الهی را در تمام امور راهنما و
رهبر خویش قرار داده و از
غفلت و
هواپرستی پرهیز کند.
فهرست محتویات، در آخر کتاب آمده است و پاورقی‌ها به تصحیح لغات و اختلاف نسخ اشاره دارد.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
