مجموعه رسائل عوارف المعارف (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«مجموعه رسائل
عوارف المعارف» که همگی جز یکی به
زبان فارسی است، مجموعه‌ای است حاوی چندین اثر از آثار برخی از
عرفای نامی.
مجموعه مزبور، مشتمل بر ۱۴ رساله است به شرح زیر:
«حق الیقین»، «مرآت المحققین»، «نور الوحدة»، «کنز الرموز»، «اصول و فروع دین»، «رساله جامع الاسرار»، «رساله اسرار القلوب»، «رساله کنز الاسرار»، «ترجیع بند ناصر خسرو»، «ترجیع بند شیخ عراقی»، «ترجیع بند شاه نعمت الله ولی»، «ترجیع بند خواجوی کرمانی»، «ترجیع بند هاتف اصفهانی»، و «مناجات شیخ بهائی».
البته بین ترجیع بند هاتف و مناجات
شیخ بهائی ، یک
مثنوی ۵۰ بیتی (ظاهرا از هاتف) و دو غزل از شاه نعمت الله ولی گنجانده شده است.
این رساله، از
شیخ محمود شبستری و شامل ۸ باب و هر باب آن، مشتمل بر حقایق و دقایق و لطایف
عرفانی است و ترتیب باب‌های آن چنین است: باب اول، در ظهور ذاتی حق تعالی و بیان مقام
معرفت؛
باب دوم، در ظهور صفاتی حق تعالی و بیان مقام
علم او؛
باب سوم، در مظاهر و مراتب آن و بیان مبدا؛
باب چهارم، در وجوب وحدت واجب تعالی؛
باب پنجم، در ممکن الوجود و کثرت؛
باب ششم، در تعین
حرکت و تجدد تعینات؛
باب هفتم، در
حکمت تکلیف و
جبر و قدر و سلوک؛
باب هشتم، در بیان معاد و بیان حشر و
حقیقت فنا و بقا.
این رساله نیز اثر شیخ محمود شبستری و در بیان
معرفت نفس و
علم خداشناسی و دانستن بقای حق تعالی به واسطه دانستن صنایع و بدایع و عجایب قدرت او در
عالم آفاق و
انفس و مشتمل بر هفت باب زیر است:
باب اول، در بیان
نفس طبیعی و نباتی و حیوانی و انسانی و قوت‌ها و خادمان ایشان؛
باب دوم، در صور موجودات؛
باب سوم، در بیان
واجب و ممکن و ممتنع؛
باب چهارم، در حکمت آفرینش؛
باب پنجم، در بیان مبدا و معاد؛
باب ششم، در برابر کردن آفاق و
انفس؛ یعنی برابر کردن تن آدمی با
عالم؛
باب هفتم، در تطبیق آفاق و
انفس.
این اثر، حاصل فتوح غیبی است که در شب
جمعه ، سوم
ربیع الاول سال ۱۰۵۳ ق، برای خواجه حوراء متخلص به مغربی، اتفاق افتاده و وی شروع به اظهار این اسرار نموده است. به نظر وی، همه اذکار و مراقبات و توجهات و طرق سلوک که مشایخ وضع نموده‌اند، برای رفع اثنینیت و سوق دادن به مقام وحدت است. انسان اگر هزار سال فکر کند، غیر از حقیقت مطلقه که عین وحدت است، هیچ چیزی نمی‌یابد. سالک، باید شب و
روز در این سعی باشد که کثرت موهومه را که به عنوان غیریت در نظر می‌دارد، از نظر ساقط نموده تا مرآت وحدت شود؛ به طوری که جز یکی نبیند و جز یکی نخواند و جز یکی نداند.
منظومه ی جناب میر حسینی است. اشعار این منظومه، در موضوعات زیر سروده شده است: نعت
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ؛ بیان
معرفت عشق؛ بیان
معرفت اسلام؛ بیان
معرفت نماز ؛ بیان
معرفت زکات ؛ بیان
معرفت روزه ؛ بیان
معرفت حج ؛ بیان
معرفت علم؛ بیان
معرفت توحید ؛ بیان
تعریف عارف؛ بیان
معرفت نفس؛ بیان
نفس اماره ؛ بیان
معرفت دل؛ بیان
معرفت روح؛ بیان کیفیت
عقل ؛ بیان
معرفت توکل ؛ بیان رضا و کیفیت آن؛ بیان قرب و بعد و کیفیت آن؛ بیان قبض و بسط؛ بیان توفیق و شوق احوال؛ بیان شوق محبت؛ بیان تفرید؛ بیان تجرید؛ بیان تلوین و تمکین؛ بیان غیبت و حضور؛ بیان
علم الیقین و عین الیقین؛ بیان قید در مقام تمکین، بیان تجلی صفات، بیان تجلی ذات و بیان سماع و کیفیت آن.
این رساله، از جناب نورعلی شاه و به
روش استدلالی است. مؤلف، بعد از بیان اصول و فروع دین می‌فرماید: اصول و فروعی که گذشت ظاهر بود، حاصل از آن پریشانی جمعیت خاطر بود. باز به اصول و فروع باطن بکوش، حقیقت بخر، مجاز بفروش، آن گرد است و این
آب ، آن دوده است و این ناب.
این رساله، تصنیف جناب نورعلی شاه در سیر و سلوک است. وی، تصریح می‌کند که حسن، علت غائی ایجاد است و عشق، اساس حسن را بنیاد و بر هر ذی عقلی ظاهر است که حسن، غیر عشق نیست. اگرچه در عبارت دو است، به معنی یکی است و آن یکی، نوری است سرمدی؛ اعنی حقیقتی است محمدی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، پس انبیای گرام و اولیای ذوی الاحترام همگی مظهر حسنند.
نورعلی شاه، سپس به ظهور تجلیات ذات و صفات در مظاهر اشاره کرده و درباره مسائل مختلف اخلاقی و
عرفانی حکایات و اشعار زیبا و دل نشینی را ارائه می‌دهد.
این رساله، به
زبان عربی است و در لابه لای آن از اشعار فارسی زیاد بهره برده شده است. مصنف، در این رساله، در باره مسائل مختلف
عرفانی از قبیل اقسام قلب،
معرفت تخلص از وسواس، بیان خواطر انسانی،
حقیقت علم لدنی، بیان حضور قلب و ظهور انوار غیبی، حسن خلق، اقسام
عوالم سه گانه، بیان
توبه ، فضیلت
علم و
علماء و بیان اسماء الله بحث کرده و حکایات مختلفی را در این باره آورده است.
این رساله از نورعلی شاه و مشتمل بر اوراد مختلف است، مثل اورادی که مداومت بر آن، منتج قرب نوافل و موجب عروج بر معارج و منازل است و اورادی که در هنگام جمعیت و اقبال و فرصت و فراغ بال، به آن اشتغال باید نمود و...
سایر رساله‌های مندرج در این مجموعه، عبارت است از:
۱. ترجیع بند
ناصر خسرو با این بند:
که
جهان پرتوی است از رخ دوست جمله کاینات سایه اوست ؛
۲. ترجیع بند شیخ عراقی با این بند:
که همه اوست هر چه هست یقین جان جانان و دلبر و دل و دین ؛
۳. ترجیع بند
شاه نعمت الله ولی با این بند:
که سراسر
جهان و هر چه در اوست عکس یک پرتوی است از رخ دوست ؛
۴. ترجیع بند خواجوی کرمانی با این بند:
که جهان صورت است و معنی دوست ور به معنی نظر کنی همه اوست ؛
۵. ترجیع بند
معروف هاتف اصفهانی با این بند:
که یکی هست و هیچ نیست جز او وحده لا اله الا هو؛
(پس از ترجیع بند هاتف، یک مثنوی ۵۰ بیتی (ظاهرا از هاتف)، در
تعریف عشق با این آغاز:
مزاج عشق بس مشکل پسند است قبول عشق بر طاق بلند است
و این پایان:
اگر می‌بایدت عمر دوباره مکن پیوند عشق از عمر پاره
و دو غزل از شاه نعمت الله ولی؛ یکی، با این مطلع:
من جمالش در تجلی دیده‌ام صورتش را عین معنی دیده‌ام
و دیگری، با این آغاز:
ما خدا چون شما نمی‌طلبیم یعنی از خود جدا نمی‌طلبیم ، درج شده است؛
۶. مناجات
شیخ بهائی که مشتمل بر دو مثنوی با وزن‌های مختلف است؛ یکی، با این آغاز:
دلا تا به کی از در دوست دوری گرفتار دام سرای غروری
و دیگری، با این آغاز:
ای مرکز دایره امکان وی زبده
عالم کون و مکان
نرم افزار
عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری
علوم اسلامی.
