متضایفان‌

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

متضایفان، یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به‌معنای دو امر وجودیِ غیر قابل اجتماع در موضوع واحد، با قابلیت ارتفاع از آن است.

---

تضایف به‌معنای نسبت دو امر وجودى داراى وابستگى در تعقل و غير قابل جمع در يک موضوع به جهت واحد است. يکى از اقسام تقابل الفاظ، به اعتبار مفاهيم تقابل تضايف است و آن عبارت است از: نسبت ميان دو امر وجودى که تعقل هر يک از آنها متوقف بر تعقل ديگرى است و در يک موضوع، از يک لحاظ قابل اجتماع نيستند، ولی قابل ارتفاع‌اند. اين دو امر وجودي را «متضايفان» مي‌گويند، مانند: پدرى و فرزندی، تقدم و تأخر، علت و معلول، خالق و مخلوق، حرکت و سکون و بالا و پايين؛ مثلاً پدرى و فرزندى در سنگ رفع مى‌شوند، چون در سنگ، پدرى و فرزندى صادق نيست. و همينطور، حرکت و سکون در مادیات قابل اجتماع نيستند و هر موجود مادی يا ساکن است و يا متحرک، و اما در موجودات مجرد و ثابتات هر دو رفع می‌شوند، و قابليت سکون و حرکت در آنها نيست.

---

متضایفان بر دو قسم است: متضایفان حقیقی و مشهوری؛ زیرا ماهیتی که تصور و درکش همراه مقایسه با درک ماهیت دیگری است، دو صورت دارد. یا دارای وجود مستقل، غیر از آن وجود اضافی هست یا نه. صورت اول را متضایفان مشهوری می‌گویند، مانند: ‌پدر و فرزند. و صورت دوم را که وجود مستقل نداشته بلکه در مقام اضافه وجود پیدا کرده، متضایفان حقیقی می‌نامند، ‌مانند: پدری و فرزندی. در مبحث تقابل، مراد از متضایفان همین نوع اخیر است.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• سبزواری، ملاهادی، شرح المنظومة.    
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
• علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    

---