لوح
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلمه «لوح» به معنای صفحه‌ای است چوبین یا استخوانی پهن شده که در روزگار
قدیم بر آن می‌نوشته‌اند.
در اصطلاح دینی، مرتبه‌ای است که حقایق
جهان هستی را بر آن نوشته‌اند.
آنچه در متن کائنات روی می‌دهد، مطابق است با آنچه در لوح نوشته‌اند.
وجود
تفصیلی موجودات که بر لوح نوشته آمده‌اند، به واسطه
قلم افاضه می‌شود. (قلم) حقایق ثبت شده بر لوح، مجرد از ماده‌اند و در
عالم غیب جای دارند، و در
زمان مقرر تحقق می‌یابند.
در
روایت است که قلم به لوح گزارش می‌دهد و لوح، هر آنچه را از قلم گرفته است، به اسرافیل می‌رساند و
اسرافیل نیز به میکائیل بازمی دهد و او نیز به
جبرئیل . سپس جبرئیل، آنچه را گرفته است، به
پیامبران الهی علیه‌السّلام می‌رساند.
روایات فراوانی درباره لوح در دست است که تعبیرهای آنها مختلف است. از برخی روایات برمی آید که لوح، نور یا
فرشته است.
در پاره‌ای روایات آمده است که لوح، چیزی است سفیدتر و درخشنده تر از
نقره و
یاقوت که بر آن هر آنچه را تا
قیامت روی می‌دهد، نوشته‌اند.
در حدیثی دیگر آمده است که
خداوند لوحی از در سفید آفریده است با جلدی از زبرجد سبز که خطوط روی آن از نور است و خداوند روزی سیصد و شصت بار به آن می‌نگرد و زنده می‌کند و می‌میراند و می‌آفریند و روزی می‌دهد و عزیز می‌دارد و خوار می‌سازد و هر چه می‌خواهد، می‌کند.
پاره‌ای از این تعابیر، جنبه تمثیلی دارند تا از گذر تمثیل‌های مادی، امور معنوی و غیر مادی، به فهم مردم، آسان درآیند.
در منابع دینی به دو لوح اشاره شده است:
در منابع دینی از دو لوح نام آمده است که یکی از آنها «
لوح محفوظ » است. بنابر آیات قرآنی، هر آنچه در
عالم وجود دارد، از پیش در لوح محفوظ یا «کتاب مبین» ثبت شده است و همه جزئیاتی که در
عالم هستی تحقق می‌یابند، از روز ازل در این کتاب مضبوطاند.
لوحی است که حوادث
جهان در آن ثبت است، اما تغییر و تبدیل می‌پذیرد. آنچه در لوح محو و اثبات آمده، می‌تواند دچار تغییر و دگرگونی شود. این تغییر بر اثر عواملی پیش می‌آید که مانع تحقق حوادث می‌شوند. در
قرآن کریم نیز از این لوح یاد شده است.
تفاوت دو لوح در این است که آنچه وقوعش قطعی است و مربوط به علل تامه موجودات است، در لوح محفوظ آمده است؛ اما آنچه مربوط به علل ناقصه و حوادث مشروط است، در
لوح محو و اثبات ثبت شده است.
امام خمینی با تقسیم لوح، به لوح محفوظ و محو و اثبات، معتقد است که اگر وجود اشیاء را به لحاظ کلیت اشیاء در
عالم عقل در نظر بگیریم،
لوح محفوظ است،
در مقابل
لوح محو و اثبات یا همان
لوح قدر که تغییرات دائمی و تبدلات همیشگی است و حقایق قابل شدت و ضعف می‌باشد.
امام خمینی بین
قضا و قدر و لوح محفوظ و محو و اثبات رابطه تنگاتنگی قائل است.
در بیان مراتب قضا و قدر هر دو قسم لوح را با مراتبشان ملاحظه نموده و معتقد است، برای قضا و قدر الهی مراتبی است که به حسب مراتب
الواح و احکام آن متفاوت است:
۱- حقایقی که در حضرت
علمیه تقدیر و اندازه‌گیری می‌شود.
۲- اموری که در
قلم اعلی و الواح عالی (محفوظ) به
تجلی فعلی،
تقدیر و
تحکیم می‌شود. در این مرتبه تغییر و تبدیل واقع نمی‌شود.
امام خمینی
علم انبیاء الهی را ناشی از این مرتبه می‌داند و معتقد است،
علم انبیاء به
احکام الهی ناشی از اکتساب و اجتهاد نمی‌باشد، بلکه اطلاع آنها به لوح محفوظ است،
البته در مواردی حضرت امام با استناد به روایتی لوح محفوظ را
امام معصوم (علیه‌السّلام) می‌داند.
۳- حقایق اشیاء به صورت‌های برزخی و مثالی در الواح دیگر و
عالم نازل‌تر ظهور می‌کند که آن‌را
عالم خیال منفصل و
خیال کل گویند که بنابر نظر
اشراقیان،
عالم مثل معلقه نیز گفته می‌شود، در این مرتبه تغییرات و اختلافات ممکن است، یعنی
لوح قدر علمی.
۴- حقایقی که در
لوح قدر عینی موجود هستند و در آن تقدیرات و اندازه‌گیری‌ها به دست
ملائکه موکل به
عالم طبیعت است. در این لوح قدر، تغییرات دائمی است، بلکه خود صورت سیال است و حقایق قابل شدت و ضعف، زیاده و نقصان هستند، اگرچه جهت حقیقی و غیبی همین اشیاء که ظهور
فیض منبسط و
ظلّ ممدود و حقیقت
علم فعلی حق هستند، به هیچ‌وجه تغییر و تبدل در آنها راه ندارد.
امام خمینی معتقد است این تغییرات و تبدلات با همه جزئیات و گستردگی و تنگی که دارند در لوح قدر عینی که محل تقدیرات است به دست
ولی کامل و قطب زمان واقع می‌شود و او در هر یک از جزئیات
عالم طبیعت که بخواهد تصرف می‌کند و هر رزقی را که بخواهد گسترش یا کاهش می‌دهد، البته اراده او، ظل و شعاع اراده ازلی حق تعالی است.
قرآن کریم با نام‌های دیگری نیز از لوح محفوظ یاد کرده است:
کتاب مبین،
امام مبین،
ام الکتاب،
کتاب حفیظ،
کتاب مکنون
و کتاب مسطور.
برخی مفسران کتاب مبین را عبارت از
علم پروردگار دانسته‌اند؛ بدین معنا که همه موجودات در
علم بی پایان الهی ثبت شده‌اند. بنابراین
تفسیر ، لوح محفوظ، همان صفحه
علم خداوند است.
•
فرهنگ شیعه، ج۱، ص۳۹۳، برگرفته از مقاله«لوح». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.
