قَعَدَ (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قَعَدَ: (وَ قَعَدَ الَّذينَ كَذَبُواْ اللّهَ وَ رَسُولَهُ) مصدرش «
قعود» به معنی
«نشستن» (در مقابل برخاستن) است.
اسم فاعل این ماده،
«قاعد» و جمع آن
«قاعدون» است.
به موردی از کاربرد
قَعَد در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ جاء الْمُعَذِّرُونَ مِنَ الأَعْرابِ لِيُؤْذَنَ لَهُمْ وَ قَعَدَ الَّذينَ كَذَبُواْ اللّهَ وَ رَسُولَهُ سَيُصيبُ الَّذينَ كَفَرُواْ مِنْهُمْ عَذابٌ أَليمٌ ) (و معذوران از
اعراب، نزد تو آمدند كه به آنها اجازه عدم شركت در
جهاد داده شود؛ ولى كسانى كه به خدا و پيامبرش دروغ گفتند، بدون هيچ عذرى از جهاد كناره‌گيرى كردند؛ به زودى به كسانى از آنها كه
کفر ورزيدند و بدون عذر مخالفت كردند)،
عذاب دردناكى خواهد رسيد!)
شیخ طبرسی در
مجمع البیان می‌فرماید:
(وَ قَعَدَ الَّذينَ كَذَبُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ) يعنى و گروهى از منافقان كه در اظهار ايمان خود دروغ ميگويند بى‌آنكه عذرى براى خود بيان كنند از رفتن بجهاد باز نشستند.
و آیه مورد بحث، به دو گروه از تخلف‌کنندگان در جهاد اشاره می‌کند، نخست، آن دسته که واقعا معذور بودند
(مُعَذِّرون) و دیگر گروهی که بدون عذر و به عنوان سرکشی و
عصیان سر از انجام این وظیفه بزرگ باز زدند، یعنی «کسانی که به
خدا و
پیامبر دروغ گفتند و بدون هیچ عذری در خانه خود نشستند.»
قرآن، گروه اخیر را شدیداً تهدید می‌کند و آنها را به عذاب دردناکی وعده می‌دهد.
(لاَّ يَسْتَوِي الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ غَيْرُ أُوْلِي الضَّرَرِ وَ الْمُجاهِدُونَ فی سَبيلِ اللّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَ أَنفُسِهِمْ فَضَّلَ اللّهُ الْمُجاهِدينَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنفُسِهِمْ عَلَى الْقاعِدينَ دَرَجَةً وَ كُلاًّ وَعَدَ اللّهُ الْحُسْنَى وَ فَضَّلَ اللّهُ الْمُجاهِدينَ عَلَى الْقاعِدينَ أَجْرًا عَظيمًا) ((هرگز) افراد باايمانى كه بدون بيمارى و ناراحتى از جهاد خوددارى مى‌كنند، با مجاهدانى كه در راه خدا با مال و جان خود جهاد كردند يكسان نيستند. خداوند، مجاهدانى را كه با مال و جان خود جهاد نمودند، بر كسانى كه از جهاد خوددارى كرده‌اند مقام برترى بخشيده؛ و به هر يك از اين دو گروه به نسبت اعمال نيكشان، خداوند وعده پاداش نيك داده؛ و مجاهدان را بر كسانى كه از جهاد خوددارى كرده‌اند، با پاداش مهمّى برترى بخشيده است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
جمله:
(وَ كُلًّا وَعَدَ اللَّهُ الْحُسْنى ...) دلالت دارد بر اينكه مراد از اين اشخاصى كه قعود كردند (نشستند) كسانى است كه رفتن به
جنگ را در زمانى ترك كردند كه احتياجى به رفتن آنان به جبهه جنگ نبوده، چون به مقدار كفايت ديگران رفته بودند،
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
اسم فاعل این ماده، «قاعد» و جمع آن «قاعدون» است، چنان که در
آیه ۹۵ سوره نساء می‌خوانیم:
(لا یَسْتَوِی الْقاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنینَ...) «افراد با ایمانی که از شرکت در میدان جهاد خودداری می‌کنند و بازمی‌نشینند (و بیماری خاصی ندارند) هرگز با مجاهدانی که در راه خدا با مال و جان خود جهاد می‌کنند یکسان نیستند (و بر قاعدان برتری دارند)...»
روشن است که منظور از قاعدون در اینجا افرادی هستند که با داشتن ایمان به اصول
اسلام، بر اثری نداشتن همّت کافی در جهاد شرکت نکرده‌اند، در صورتی که جهاد بر آنها
واجب عینی نبوده زیرا اگر واجب عینی بود،
قرآن با این لحن ملایم درباره آنها سخن نمی‌گفت، بنابراین حتی در صورتی که جهاد
واجب نباشد برتری روشن مجاهدان بر قاعدان قابل انکار نیست.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «قَعَدَ»، ج۳، ص۷۱۸-۷۱۹.
