قواعد جمع عرفی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قواعد جمع عرفی، قواعد رافع تعارض ظاهری میان مدلول دو دلیل می باشد.
مراد از قواعد
جمع عرفی ، قواعدی است که سبب رفع
تعارض ظاهری و بدوی میان
مدلول دو
دلیل می‌شود، همانند:
برای مثال،
روایتی می‌گوید: «یجوز للصائم ان یرتمس فی الماء حال صومه؛
جایز است
روزه دار در حال
روزه ، بدنش را در
آب فرو برد» و در روایتی دیگر آمده است: «لا ترتمس فی الماء و انت صائم؛ در حال روزه، در آب فرو نرو»، که
حدیث اول در
اباحه ارتماس صراحت دارد و دومی در
حرمت ارتماس روزه دار ظهور دارد و از آن جا که
فقیه در مقام جمع عرفی،
ظاهر را بر
نص یا صریح
حمل نموده و به نص عمل می‌کند، در این مثال، به اباحه حکم می‌دهد؛
برای مثال، روایتی می‌گوید: «
ربا حرام است» و در روایت دیگر آمده است: «ربا بین
پدر و
پسر جایز است»؛ روایت اول مطلق و روایت دوم مقید است، و مطلق، بر مقید حمل می‌شود و در نتیجه، مقید مقدم داشته شده و گفته می‌شود: «ربا در غیر مورد پدر و پسر، حرام خواهد بود»؛
و آن در جایی است که یکی از دو دلیل «
حاکم » و دیگری «
محکوم »، یا این که یکی «
وارد » و دیگری «
مورود » باشد، که
حاکم و
وارد ، بر
محکوم و
مورود مقدم می‌شود، مثل این که در روایتی آمده است: «هرگاه در شمار رکعت‌ها
شک نمودی، بنا را بر اکثر بگذار» و در روایت دیگر چنین آمده است که: «هرگاه ماموم در شمار رکعت‌ها شک کند و
امام جماعت شک نداشته باشد،
ماموم به شک خود نباید اعتنا کند»؛ در این جا، دلیل دوم، دایره موضوع دلیل اول را محدود کرده و بر آن
حکومت دارد.
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۶۴۸، برگرفته از مقاله «قواعد جمع عرفی».
