قضیه عدمیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قضیه عدمیه، به‌معنای قضیه دارای
محمول دالّ بر لفظ محصَّل عدمی، یا مفهوم اخسّ از میان دو مفهوم متقابل است.
سه معنا برای "قضیه عدمیه" ذکر شده است:
قضیه‌ای است که در آن به جای لفظ معدول، لفظ محصَّلی (که مترادف آن است) می‌گذارند، مانند قضیه: "زید جاهل است" به جای قضیه: "زید نادان است". چنین لفظ محصَّلی را که مترادف لفظ معدول است "لفظ محصَّل عدمی" می‌گویند، و قضیه مشتمل بر لفظ محصَّل عدمی را "قضیه عدمیه" می‌نامند. در این کاربرد، معنای مطابقی محمول، امر عدمی (عدم علم) است نه امر وجودی‌ای که مستلزم نفی و عدم معنای دیگر باشد، به خلاف "این جسم سیاه است" که معنای مطابقی محمول، امر وجودی (سیاه بودن) است که مستلزم اثبات معنایی عدمی (عدم سفیدی) برای موضوع است.
قضیه‌ای است که محمول آن، مفهوم اخس از میان دو معنای وجودیِ متقابل باشد؛ مانند: "زید بخیل است". بخل و جود، دو معنای متقابل هستند و بخل، معنای اخسّ آن دو است. در این کاربرد، معنای مطابقی محمول، امر وجودی (بخل) است که مستلزم اثبات امر عدمی (عدم جود) است.
قضیه‌ای است که محمول آن دلالت بر امر عدمی می‌کند اما نه هر امر عدمی بلکه
عدم ملکه؛ یعنی عدم چیزی که موضوع، قابلیت آن چیز را دارد، مانند: "زید کور است".
قضیه عدمیه به لحاظ بیان کمیت افراد موضوع و یا اهمال آن، به
مهمله و
محصوره تقسیم می‌شود. و هر یک از اقسام آن یا موجبه است یا سالبه، که در نتیجه اقسام ذیل به دست می‌آید:
۱. قضیه سالبه عدمیه؛ مانند: "زید جاهل نیست".
۲. قضیه موجبه عدمیه؛ مانند: "زید جاهل است".
۳. قضیه سالبه عدمیه مهمله؛ مانند: "انسان جاهل نیست".
۴. قضیه موجبه عدمیه مهمله؛ مانند: "انسان جاهل است".
۵. قضیه سالبه کلیه عدمیه؛ مانند: "همه انسان‌ها جاهل نیستند".
۶. قضیه سالبه جزئیه عدمیه؛ مانند: "بعضی انسان‌ها جاهل نیستند".
۷. قضیه موجبه کلیه عدمیه؛ مانند: "همه انسان‌ها جاهل‌اند".
۸. قضیه موجبه جزئیه عدمیه؛ مانند: "بعضی انسان‌ها جاهل‌اند".
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
• ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
• ابوالبركات ابن‌ملكا، هبه‌الله بن علي، الکتاب المعتبر فی الحکمة.
•
ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، النجاة. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «قضیه عدمیه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۶/۳/۲۰.
