قرائت ابوعمرو زبان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قرائت ابوعمرو زبان به ویژگی‌ها، اصول، و شیوه
قرائت ابوعمرو، یکی از قاریان هفتگانه اطلاق می‌شود.
یکی از قرائت‌های هفتگانه، قرائت ابوعمرو است. ابوعمرو زبان بن العلاء بن عمار بن عبدالله البصری المازنی (۷۰-۱۵۴ ق) ایرانی است، و میان
قرای سبعه از لحاظ کثرت استادان و شیوخ قرائت، کسی به پایه او نمی‌رسد. وی
قرآن را در مناطق مختلفی مانند
مکه ،
مدینه ،
بصره و
کوفه بر استادان زیادی قرائت کرد. سید حسن صدر، ابوعمرو را
شیعی می‌داند، و در تایید سخن و ادعای خود می‌نویسد: ابوعمرو، قرآن را بر
سعید بن جبیر قرائت کرد و سعید بن جبیر به طور قطع و بی هیچ تردیدی شیعی بوده است.
دیدگاه
علما و آرای آنان درباره ابوعمرو، همراه تجلیل و ستایش است.
در یکی از
روایات منقول از
احمد بن حنبل آمده است: «قرائت ابوعمرو نزد من بهترین و محبوب‌ترین قرائت‌ها است؛ زیرا طبق قرائت
قریش و فصحای عرب است».
ابوعمرو قرآن را بر گروه زیادی از
تابعان حجاز و
عراق خواند که طبق مدارک تاریخی، این افراد عبارتند از:
مجاهد ؛
عطاء بن ابی رباح ؛ عکرمه (مولی ابن عباس)؛ سعید بن جبیر؛ ابوالعالیه مهران؛
ابوجعفر یزید بن قعقاع ؛
حسن بصری .
راویان قرائت ابوعمرو عبارتند از:
احمد بن زید حلوانی ؛ ابی ذهل؛ یحیی بن مبارک یزیدی؛ ابوعمرو حفص دوری؛ ابوشعیب سوسی. دو نفر اخیر راوی با واسطه قرائت ابوعمرو هستند و از دیگران معروف ترند.
ابن جزری درباره ابوعمرو حفص دوری می‌نویسد: «ثقة کبیر ضابط». می‌گویند دوری نخستین کسی است که به جمع آوری قرائات اقدام کرد. گرچه دارقطنی وی را از نظر
حدیث ، ضعیف می‌داند، ولی عقیلی و دیگران وی را
ثقه و قابل اعتماد معرفی کرده‌اند.
ابوشعیب صالح بن زیاد بن عبدالله سوسی، ایرانی و از مردم
شوش بود. ابن جزری درباره او می‌گوید: «ضابط، محرر، ثقة» و می‌افزاید: سوسی قرائت را عرضا و سماعا از ابو محمد(یحیی بن مبارک) یزیدی اخذ کرده و از برجسته‌ترین اصحاب یزیدی است.
برخی از ویژگی‌های قرائت ابوعمرو:
۱. ذکر «
بسمله » میان هر دو سوره و
تلاوت آن به صورت وصل و سکت؛ به جز میان
سوره انفال و برائت که بدون بسمله و با رعایت قانون سکت و وصل تلاوت می‌شود؛
۲. تلاوت به شیوه توسط در
مد متصل و تلاوت به روش توسط و قصر در
مد منفصل بنابر روایت دوری، و به قصر بنا بر روایت سوسی؛
۳.
ادغام ذال «اذ» در حروف مخصوص؛ مثل: (اذ دخلوا)
؛ و دال «قد» در حروف معین؛ مثل: (فقد ظلم)
؛ و
تای تانیث در بعضی از حروف؛ مثل: (کذبت ثمود).
اصول قرائت ابوعمرو بصری:
«ادغام» ویژگی شاخص قرائت ابوعمرو است که زمینه‌ها و مواد آن به شرح ذیل است:
الف) ادغام «ت»
تانیث متصل به فعل در
حروف «ت، ج، د، ذ، ز، س، ش، ص، ض، ط، ظ» مانند: (نضجت جلودهم)
(ادغام صغیر متقاربین)؛
ب) ادغام «ت» جمع مؤنث سالم در شش حرف «ث، ج، د، ز، س، ض» مثل: (والعادیات ضبحا)
؛
ج)
ادغام صغیر «ر» در «ل» در جمله (یغفر لکم)
؛
د) ادغام صغیر «ب» در «ف»؛
هـ)
ادغام کبیر «ب» در «م» و ادغام کبیر «ق» در «ک».
در جاهایی که دو همزه قطع با دو حرکت مختلف در پی هم بیایند، همزه دوم را مانند
ابن کثیر مکی به تسهیل (بینابین) ادا می‌کرد؛ اما جاهایی که همزه دوم مفتوح یا مکسور باشد، میان دو همزه، الف فصل - به اندازه دو حرکت - می‌آورد؛ و اگر همزه دوم مضموم باشد، با الف فصل و بدون الف فصل، هر دو از او
روایت شده است. همچنین در جاهایی که دو همزه قطع یک حرکت داشته باشند و کنار هم بیایند، یکی از همزه‌ها را حذف می‌کرد.
مد متصل را فقط به صورت توسط و مد منفصل را به دو وجه قصر و توسط
قرائت کرده است.
الف‌های مقصور را که در «فاصله» (راس آیات) قرار گرفته باشند، با اماله بینابین قرائت کرده و کلیه اوزان فعلی (به فتح ف)، فعلی (به کسر ف)، فعلی (به ضم ف) فعالی (به فتح ف) و فعالی (به ضم ف) را نیز اماله کرده است.
تخفیف «هـ» در «و هو»، «و هی»، «فهو»، «فهی» و «ثم هو» با استثنای (ثم هو یوم القیامة).
همه «ی»های زائد را در وصل به اثبات «ی» و در وقف با حذف - طبق رسم المصحف - قرائت کرده است.
شیوه قرائت ابوعمرو بصری را سهل و ساده و بی تکلف با گرایش بسیار به مخفف کردن کلمات و کوتاه کردن حجم لفظی عبارات وصف کرده‌اند. وی در ادای مدها توسط را رعایت و غالبا به شیوه «تدویر» قرائت می‌کرد که آن را شیوه‌ای بین
ترتیل و حدر تعریف کرده‌اند.
فرهنگ‌نامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله«قرائت ابوعمرو زبان».
