قدر متیقن (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قدر مُتَیَقن فرد یا حصه‌ای از
مطلق که به یقین مشمول حکم است.
از آن در
اصول فقه سخن گفته‌اند.
قدر متیقن دو گونه است: قدر متیقن در خارج و قدر متیقن در مقام تخاطب.
اولی عبارت است از مصادیقی از مطلق که به یقین، حکم مطلق آنها را دربر می‌گیرد، مانند این سخن: «از
مجتهد تقلید کن». قدر متیقن از مصادیق عنوان مجتهد در خارج، مجتهد اعلم است، هرچند عنوان مجتهد در دلیل مطلق است و شامل مجتهد غیر اعلم نیز می‌شود.
دومی عبارت است از اینکه متکلم و مخاطب دربارۀ مصداقی مشخص گفت‌وگو کنند و پس از مدتی، متکلم سخنی مطلق بگوید که آن مصداق را هم دربرگیرد، مانند آنکه مولا - که پیش از این دربارۀ ثواب آزاد کردن
برده مؤمن با بندۀ خود سخن گفته است - پس از مدتی خطاب به او بگوید:
«اعتِق رقبةً». در اینجا قدر متیقن از
رقبه به قرینۀ گفت‌وگوی قبلی میان آن دو، بردۀ مؤمن می‌باشد.
آیا قدر متیقن موجب تقیید مطلقات صادر شده از سوی
شارع می‌شود یا نه؟ بدون شک، قدر متیقن خارجی موجب تقیید مطلقات نمی‌شود، لیکن در قدر متیقن در مقام تخاطب اختلاف است که آیا موجب تقیید مطلق می‌شود یا نه؟
برخی آن را موجب تقیید دانسته و گفته‌اند: وجود قدر متیقن در مقام تخاطب به منزلۀ قرینۀ لفظی بر تقیید است و با وجود آن، لفظ در اطلاق ظهور پیدا نمی‌کند.
بنا بر این دیدگاه، از حکمت - که احراز اطلاق متوقف بر تمامیت آن مقدمات می‌باشد - منتفی بودن قدر متیقن در مقام تخاطب است.
اما بنابر دیدگاه نخست، وجود قدر متیقن در هر صورت، ضرری به اطلاق نمی‌رساند. و تمسک به اطلاق در مقام عمل بی اشکال خواهد بود، مگر آنکه قدر متیقن از نظر
عرف، موجب انصراف لفظ از اطلاق گردد.
البته وجود قدر متیقن در مقام تخاطب، در موارد تعارض، موجب رفع تعارض از دو دلیل متعارض می‌شود، مانند آنکه مفاد یکی از دو دلیل، وجوب اکرام علما و مفاد دلیل دیگر، حرمت اکرام فاسقان باشد و از حال امر کننده نیز معلوم باشد که عالم فاسق را بیش از جاهل فاسق دشمن می‌دارد. در این صورت، عالم فاسق قدر متیقن از فاسقان است که موضوع حرمت اکرام می‌باشد و این به منزلۀ تصریح به حرمت اکرام عالم فاسق است، بنابراین، وجوب اکرام علما به غیر فاسق تخصیص خورده و تعارض میان دو دلیل رفع می‌شود.
•
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۵۰۴.
