• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

قاعده وجوب دفع ضرر مُحتَمَل

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





قاعدۀ وجوب دفع ضرر مُحتَمَل از قواعد کاربردی در فقه و قاعده‌ای عقلی به معنای حکم عقل به لزوم دفع ضرر محتمل است.
به آن در مباحث کلامی و اعتقادی و نیز ابواب مختلف فقه استناد شده است.



مقصود از وجوب، لابدّیت و لزوم عقلی است، بدین‌معنا که عقل به گونۀ استقلالی، قطع نظر از شرع، حکم به لزوم آن می‌کند. مقصود از ضرر، اعم از دنیوی و اخروی است.
برخی، ضرر دنیوی را به ضرر مهم غیر قابل جبران، همچون تلف جان یا عضوی از اعضای بدن اختصاص داده‌اند.
[۳] بیارجمندی، یوسف، مدارک العروة، ج۱، ص۴.
بنابراین، در ضرر ناچیز و‌ اندک، قاعده جاری نمی‌شود.


نمونه‌هایی از مواردی که به قاعدۀ یاد شده استناد شده عبارت است از:

۱. اجتهاد و تقلید:
بر هر مکلفی واجب است در عبادات و معاملات خود، مجتهد یا مقلّد و یا محتاط باشد. از ادلۀ آن، قاعدۀ عقلی وجوب دفع ضرر محتمل است، چه اینکه در ترک هر سه وظیفه، احتمال زیان و عقوبت اخروی می‌رود.
بنابراین، وجوب یکی از سه وظیفه علی البدل بر مکلف، وجوب عقلی خواهد بود.
۲. روزه:
شرط صحّت و نیز وجوب روزه ماه رمضان، نداشتن بیماری‌ای که روزه برای آن زیان دارد، می‌باشد، بنابراین، بر چنین بیماری روزه واجب نیست و چنانچه بگیرد، صحیح نخواهد بود. از ادلۀ این حکم، قاعدۀ وجوب دفع ضرر محتمل است.
۳. توبه:
بر وجوب توبه از گناه، بر ادله‌ای، از جمله قاعدۀ یاد شده استدلال شده است، زیرا در ترک توبه، احتمال کیفر و عقوبت اخروی می‌رود و دفع ضرر محتمل واجب است. بنابراین، توبه واجب خواهد بود.



با توجه به عقلی بودن اصل قاعده، دلیل آن، حکم عقل به لزوم دفع ضرر محتمل می‌باشد.


۱. خواجویی، محمداسماعیل، جامع الشتات، ص۳۰.    
۲. کلانتری طهرانی، ابوالقاسم، مطارح الانظار، ج۲، ص۴۲۰.    
۳. بیارجمندی، یوسف، مدارک العروة، ج۱، ص۴.
۴. موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۷، ص۳۳۴.    
۵. حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروه، ج۱، ص۶.    
۶. آملی، محمدتقی، مصباح الهدی، ج۸، ص۳۰۳.    
۷. موسوی بجنوردی، سیدحسن، القواعد الفقهیه، ج۷، ص۳۳۳.    



فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت (علیهم‌السلام)، ج۶، ص۴۴۴.    






جعبه ابزار