قاعده دفع ضرر محتمل (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حکم عقل به لزوم دفع ضرر محتمل و مظنون را گویند.
قاعده دفع ضرر محتمل، از
قواعد عقلی است که مضمون آن حکم عقل به دفع ضرر محتمل و یا مظنون است؛ بنابراین، اگر انسان درباره چیزی احتمال
ضرر بدهد، از نظر عقل، دفع آن ضرر محتمل
واجب است. این قاعده در مباحث مختلف اصولی، هم چون بحث
حجیت مطلق
ظن کاربرد دارد. در بحث حجیت مطلق
ظن گفته شده
ظن به
حکم شرعی ، با
ظن به ضرر ملازم است و دفع ضرر مظنون از نظر عقل
واجب است، پس عمل به
ظن واجب است.
در بحث
احتیاط نیز یکی از ادله عقلی که برای
وجوب احتیاط به آن استناد شده، همین قاعده است؛ به این بیان که مبنای اصل احتیاط، حکم عقل به دفع ضرر محتمل است؛ یعنی عقل به لزوم دفع ضرر محتمل حکم می‌کند، و هرگاه در مورد ترک یا انجام کاری، احتمال ضرر اخروی باشد، عقل به احتیاط حکم می‌کند.
منظور از ضرر در قاعده دفع ضرر محتمل، ضرر اخروی است که همان عقوبت محتمل می‌باشد؛ یعنی عقل حکم می‌کند که دفع ضرر اخروی احتمالی
واجب است؛ اما در مورد ضرر دنیوی چه بسا عقل چنین حکمی نداشته باشد.
در مورد نسبت میان دو قاعده «دفع ضرر محتمل» و «
قبح عقاب بلا بیان »، اخباری‌ها معتقدند قاعده لزوم دفع ضرر محتمل، بر قاعده قبح عقاب بلا بیان ورود دارد، چون قاعده قبح عقاب بلا بیان، عقاب را در جایی که بیان نیست قبیح می‌داند، اما قاعده دفع ضرر محتمل می‌گوید: من بیان هستم و این جا از موارد عقاب بلا بیان نیست.
اصولیون عکس آن را معتقد بوده و می‌گویند: قاعده قبح عقاب بلا بیان بر قاعده لزوم دفع ضرر محتمل ورود دارد، چون مورد قاعده دفع ضرر محتمل، جایی است که احتمال عقاب در کار باشد و ما به کمک قاعده قبح عقاب بلا بیان، حکم می‌کنیم که در مورد
شبهه تحریمی حکمی، احتمال عقوبت نیست تا قاعده دفع ضرر محتمل، جریان پیدا کند.
•
فرهنگ‌نامه اصول فقه، تدوین توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، ص۶۱۷، برگرفته از مقاله «قاعده دفع ضرر محتمل».
